Ekonomist kimliğimizin çoğu zaman dışına çıkıp ‘farklı’ gelişmeleri ‘yorumlamak’ zorunda kalabiliyoruz. Uluslararası ilişkiler uzmanı olmasak da, hafta sonu cereyan eden gelişmeler ardından yaptığımız araştırmaların neticesini dilimiz döndükçe anlatmaya çalışacağız. Tek umudumuz masum sivillerin canının yanmaması. Tarihten bir bilgi ile başlamak gerekirse, 50 yıl önce, 6 Ekim 1973’te, Mısır’ın İsrail’e karşı başlattığı Yom Kippur Savaşı’nın 50. yıldönümünden saatler sonra Hamas’ın silahlı kanadı Kassam Tugayları İsrail’e karşı “Aksa Tufanı” operasyonu başlattı.

Yom Kippur, Yahudilerin en önemli dini bayramıdır. 1973’te Suriye ve Mısır, İsrail’e Yom Kippur bayramı sırasında saldırmış, savaşın hemen ardından, Suudi Arabistan İsrail’i destekleyen diğer ülkelere petrol ambargosu uygulamıştır. Ambargoyu 1974 Mart ayına kadar sürmüştü, söz konusu dönemde petrol fiyatları dünya genelinde artarak küresel bir ekonomik krize de neden olmuştur. Savaşın ardından İsrail ve Mısır arasında 101. Kilometre Antlaşması imzalandı, bu antlaşma Amerika’nın Ortadoğu politikalarının temelini oluşturdu. Daha da basit bir anlatımla, Yom Kippur Savaşı, İsrail’i diplomatik, ekonomik ve askeri olarak ABD’ye daha fazla bağımlı hâle getirmişti!

Cumartesi, hem Yahudilerin hafta tatili şabat hem de dini Sukkot bayramına denk geliyordu. Şabat, Yahudi takvimine göre her hafta geri dönen bir dinî görevidir ve İslam’ın cuma namazı veya Hristiyanların pazar ibadeti gibi haftalık bir dini rutinin bir parçasıdır. Şabat günü, Yahudi geleneğine göre cuma günü gün batımından cumartesi günü gün batımına kadar süren kutsal bir günü ifade eder. Şabat, dinlenme, dua, aile birliği ve ibadet için ayrılan bir zamandır.

Hamas’ın saldırısı cumartesi günü sabah saatlerinde füze saldırılarıyla başladı. Hamas’a göre 5 bin, İsrail’e göre 2 binden fazla füze atıldı. Aynı zamanda İsrail’e kimi kara sınırları, kimi motorlu paraşütlerle de sızan yüzlerce militan, resmî olmayan bilgilere göre binlerce İsrailli ve Filistinlinin öldürülmesine neden oldu. Savaşın bulaşıcılık etkisi ile İsrail ve Hizbullah Lübnan sınırında karşılıklı ateş açarken, Mısır’da iki İsrailli turist ve rehber vurularak öldürüldü. Hamas çok sayıda İsrailliyi esir aldığını açıklarken, İsrail Başbakanı Netanyahu ‘bu kötü gün için güçlü bir intikam’ sözü vermesi ardından, İsrail ordusu Gazze’ye saldırı başlattığını duyururken İsrail hükümeti topyekûn savaş ilanında bulundu.

Eminim buraya kadar olan haberlerin büyük bir kısmını sizler de okumuşsunuzdur. İsrail’in 11 Eylül’ü olarak nitelendirilen saldırı sonrasında ABD’nin 11 Eylül sonrası tepkisini hatırlamakta fayda görüyoruz. Hamas sözcüsü Gazi Hammad, BBC’ye yaptığı açıklamada örgütün organize saldırıya ilişkin olarak İran’dan “doğrudan” destek aldığını açıkladı! Hafta sonu yaşanan olay sonrası Ortadoğu’da kartların yeniden dağıtılması ihtimalinin de arttığını düşünüyoruz. Hatta yaşanacak gelişmeleri ‘oyun değiştirici’ bir nitelikle olabileceğini de düşünüyoruz.

Başta ABD olmak üzere, Batılı ülkelerin saldırıyı kınadığı ve İsrail’e destek sözü verdiğini not edelim. Işığın altına oturtulan İran ve bu aşamada Suudi Arabistan’ın rolünün kritik olabileceğinin altını çizmek gerekiyor. Gelecek yıl yapılacak ABD başkanlık seçimleri öncesinde büyük bir diplomatik zafer elde etmek isteyen Başkan Biden’ın, Suudi Arabistan ile İsrail arasında bir anlaşma için yürüttüğü diplomasi atağının ya da daha yeni yeni filizlenen normalleşme çabalarının sekteye uğrayacağını düşünüyoruz. Murat Yetkin dün yaşanan gelişmeler üzerine kaleme aldığı raporunda “Hamas saldırısı İsrail’in İran’a doğrudan saldırmasıyla, bu saldırıda örneğin şimdiye dek sadece Suriye’de kullandığı F-35’leri kullanmasına yol açabilir mi? Örneğin nükleer tesisleri vurmak gibi bir işe kalkışabilir mi?” diye sormuş!

Gündemin geçen haftadan bu yana nasıl da birden değiştiğini göz ardı etmeyin. Rusya-Ukrayna savaşı devam ederken, Azerbaycan-Ermenistan ihtilafı, Türkiye’nin PKK saldırısı ardından Suriye ve Irak operasyonları, düşürülen İHA, Türkiye’nin ABD ile yaşadığı uluslararası ilişkiler krizini derken, Türkiye’nin Rusya-Ukrayna krizi sonrası Filistin-İsrail krizinde de dengeli bir tutum sergilemesi ve Sn. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın itidal çağrısı yaparak tansiyonu düşürmek için elinden geleni yapmaya hazır olduğunu söylemesini de önemsiyoruz. Ekonomiyi düzlüğe çıkarmak için büyük bir mücadele veren ekonomi takımının da işinin artacak petrol fiyatları ve tırmanan  jeopolitik risklerin gölgesinde daha da zorlaştığının altını çizmek isteriz.

Tırmanan jeopolitik riskler ardından, genellikle petrol ve altın fiyatları, dolar ve Japon YEN’i değer kazanırken, hisse senetlerindeki düşüş ve volatilitedeki artışın ‘riskli’ para birimlerini aşağı çektiğini pek âlâ biliyoruz. Bu bağlamda, güvenli liman varlıklara yönelik talebin artması ile altının ons fiyatı cuma günü güçlü ABD verisi ardından haftayı 1,832 dolar seviyesinden kapatması ardından soluğu ilk işlemlerde 1,850 dolar seviyelerinde aldı. Gümüşün ons fiyatı 20 dolar sınırına her yaklaştığında alım isteği ile karşılaşması ardından bu sabah 22 dolar seviyesini test etti. Geçen hafta her iki kıymetli maden için alım sinyali vermiştik! Son haftalarda FED kaynaklı gelişmelerin gölgesinde agresif bir şekilde satılan ABD Hazine tahvillerine olan talebin ‘kıpırdadığını’ lâkin tansiyonun daha da artması durumunda alım isteğinin ivme kazanacağını not edelim. Bu sabah itibariyle, piyasa tahmincileri, Ortadoğu’da yaşananlar ardından FED’in kasım ayı olağan toplantısında faiz oranların sabit bırakacağına %88 ihtimal tanıyor. Bir adım ileri gitmek gerekirse, 2024 yılına ait beklentiler de 75 baz puanlık indirime işaret ediyor.

İsrail para birimi Şekel, yaşanan gelişmeler ardından 2016 yılından bu yana en düşük seviyeye geriledi. İsrail Merkez Bankası’nın Şekel’e ABD Dolar’ı satarak müdahale etmesini bekleyebiliriz. Belirsizlik dönemlerinde hatırlanan bir diğer güvenli liman Japon YEN’i bu sabah Asya işlemlerinde kısmen de olsa alımlara sahne olurken, yılın son çeyreğinde petrol piyasalarının zaten karşı karşıya olduğu sıkışıklık da göz önüne alınırsa, İran’ın petrol ihracatındaki olası bir düşüş (!) Brent vadeli işlemlerini kısa vadede 100 doları/varil üzerine çıkarma riskini beraberinde taşıyor. Bu bağlamda, arzın kesintiye uğrama tehlikesine paralel Brent cinsi ham petrolün varil fiyatı bu sabah 4 dolar civarı bir artışla 88 dolar seviyesine yükseldi.

ABD borsalarının vadeli işlemleri yeni haftaya %1 civarında düşüşle başlıyor. Asya piyasalarında egemen olan tatil nedeniyle göreceli olarak daha sakin bir havanın hâkim olduğunu görüyoruz. Japonya ve Güney Kore tatil nedeniyle kapalı konumda olurken, Çin piyasaları ise Golden Week tatilinden sonra bugün açılıyor. USDTRY kurunun cuma gününü 27,60 seviyesinde tamamlaması ardından bu sabah ilk işlemlerde 27,70 seviyesine yükseldiğini de not edelim.

Elbette yaşananların ‘devasa’ bir piyasa anı yaratıp yaratmayacağını, ‘diğerlerini’ de çatışmaya sürüklenip sürüklenmeyeceğine bağlı olacağını unutmamak gerekiyor. Gözler IMF-Dünya Bankası toplantıları takip ederken, aralarında JP Morgan, Citi ve Wells Fargo’nun da bulunduğu S&P 500 şirketinin bu hafta rapor vermesiyle kurumsal kazanç sezonunun da başlayacağını not düşelim. Dünya ekonomisi (Almanya, Çin) zorlu bir süreçten geçerken, ABD ekonomisi ‘şaşırtıcı’ bir şekilde güçlü kalmayı başarabildiğini hep birlikte cuma günü açıklanan güçlü istihdam raporunda tecrübe ettik! Perşembe günü ABD’de açıklanacak TÜFE enflasyonu (çekirdek rakamın %4,1’e gerileyeceği bekleniyor) bundan sonrası için yol haritası bağlamında değerlendirilecek olup, piyasaların da seyrine ışık tutacaktır.

İktisatbank