Bankaların toplam kredisi 2019 Ocak ayı başında 446,6 milyar USD idi. 2019 sonu geldiğinde 447,6 milyar USD’ye ulaşmış durumda, artış sadece 1 milyar USD. Mevduatta artış tutarı olan 50,9 milyar USD’nin ne olduğu yönündeki akla gelen cevap çürümüş durumda, yani kredi olarak verilmemiş. Kepçe ile toplanmış ama kaşıkla vermek de çok görülmüş kendilerine kalmış.

Son günlerde özellikle Yerli Özel bankalar hedefe konarak sert eleştiriler yapıldı. Önce Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası yerli bir bankanın da ismini yazarak direkt suçlama yaparak piyasalara yeterli kredi desteği vermediği yönünde eleştiriler yaparak, TOBB, BDDK ve Maliye Bakanlığına gönderilen şikayet yazılarını da söz konusu açıklamasının altına eklemeyi ihmal etmedi. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odasının sadece yerli bir bankayı hedef alıp yaptığı açıklamanın yanlış olduğunu, KGF Kaynaklarının kısa sürede bitmesinin talep yoğunluğundan kaynaklandığını  daha önce belirtmiştik.
https://bankavitrini.com/2020/10/25/bankalara-haksizlik-yapiliyor/
Ticaret Odası da bunu mu düşündü bilmiyorum ama açıklamayı sitesinden kaldırarak geri adım attı. Bu süreçte  Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası “Bankalara : Bindiğiniz dalı kesmeyin “  çağrısı yaparak banka ismi vermemekle birlikte direkt bankaları eleştirerek kredi desteği vermeyip, kolaylık sağlamadığı yönünde eleştiriler getirdi. Üyelerden gelen şikayetlere TOBB Başkanı  M. Rifat Hisarcıklıoğlu’da sessiz kalmayarak gelen şikayetlerin haklılığı yönünde, “Şirketlerimiz bankalar tarafından ‘limit bitti’ denip başvurusu dahi alınmadan geri çevriliyor. Buradan tüm bankalara seslenmek istiyorum. Bu dönem karlılık düşünecek, şirket seçecek dönem değil”  açıklaması yaptı.
Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak, özel bankaların bu süreçteki faaliyetlerine yönelik de değerlendirmelerde bulunarak, “Vatandaşlarımızın özel bankalarla yaşadıkları sıkıntıları biliyoruz. Bu dönemde vatandaşlara destek olmayı geçtik, mevduatını bozdurana, kredisini yapılandırmak isteyene fahiş maliyetler çıkarıldığını duyuyoruz. Bu asla kabul edebileceğimiz bir şey değil. Bu konunun titizlikle üzerine gideceğimizin bilinmesini isteriz” ifadelerini kullandı.
Son noktada; Cumhurbaşkanı  Erdoğan özel bankaların koronavirüs sürecindeki tavrına dikkat çekti, “Özel bankalar bu süreçte iyi bir imtihan vermiyor” diyerek, “bankaların üzerlerine düşen görevi yapması gerektiğini” söyledi. Tabi işin içinde olan birisi olarak bu eleştirilere duyarsız kalamayacağım gibi haklı ya da haksız olduğunu sorgulamak gerekir. Zaten daha önceki bir yazımda Piyasayı Kamu Bankalarının sürüklediğini, yerli ve Yabancı sermeyeli bankaların ise benzer davranışlar içine girerek Piyasa kredi beklentilerini destekleyici bir strateji uygulamadıklarını belirtmiştim.

Yapılan eleştirilen benim için sürpriz değil “malumun ilanı” gibi idi krediler açısından. Zira benzer ifadeleri banka rakamları ile daha önce ortaya koymuştum. Yine de hatırlatmak anlamda yapılan eleştirilerin ne anlama geldiği ve haklı olup olmadığına daha yakından bakalım.
Bankaların 2019’da topladığı 50 milyar USD nereye gitti?
2020 yılına geçmeden önce Bankaların 2019 yılında neler yaptığına bakmakta fayda var. İlk bakışta cevaplanması gereken ciddi sorular kendini gösterdi. Bankalar yıl sonunda bilançolarını makyajlamak için yapay kredi ve yapay mevduat oluşturma ihtimaline karşılık 03.01.2019 rakamları ile 27.12.2019 rakamlarını baz alarak karşılaştırma yaptık. Banka rakamlarının daha sağlıklı değerlendirilmesi için öncelikle mevduat ve kredilerin USD olarak değişimine baktık ( Kur etkisi var diyenlere bir sonraki banka kırılımlarının TL üzerinden olacağını hatırlatmak isterim ).  

2019 başında 382,7 milyar USD Mevduatı olan sektörün yıl sonunda mevduatı 433,6 milyar USD’ye çıkmış durumda. Yıllık artış 50,9 milyar USD. İlk soru da kendiliğinden ortaya çıktı. 50,9 milyar USD’lık mevduat artışını bankalar ne yaptı? İlk akla gelen kredi vermiştir olur tabi ki. Çünkü bankacılığın genel tanımı ne idi “topladığı fonları ihtiyacı olan şahıs ve firmalara kredi olarak verip aradan kar etmekti”. Yoksa para toplarım ama Piyasaya vermem anlayışı bankacılık değil adı başka bir şey olur. Zaten başta BDDK olmak üzere bankalar bunu sık sık hatırlatarak, siz sadece para toplamak için “Bankacılık Lisansı” almadınız uyarısını yapıyor. Bakalım gerçekten öyle olmuş mu?
Krediler 2019’da ne kadar  arttı?
Bankaların toplam kredisi 2019 Ocak ayı başında 446,6 milyar USD idi. 2019 sonu geldiğinde 447,6 milyar USD’ye ulaşmış durumda, artış sadece 1 milyar USD. Yukarıdaki mevduatta artış tutarı olan 50,9 milyar USD’nin ne olduğu yönündeki akla gelen cevap çürümüş durumda, yani kredi olarak verilmemiş. Kepçe ile toplanmış ama kaşıkla vermek de çok görülmüş kendilerine kalmış.

İşte bu noktada Bankalar suçüstü yakalanıyor. Asıl faaliyetleri para toplayıp ihtiyacı olan vatandaş ve firmalara  vermek yani Piyasayı fonlamak olan bankalar 50,9 milyar USD toplamış ama maalesef iş dağıtmaya gelince dağıtmamışlar. Bu yönde yapılan eleştiriler  haklı. Aslında detaya bakıldığında Kamu Piyasayı fonlarken ki artışı 12,9 milyar USD, Yabancı -4,6 milyar USD ve Yerli Özeller -7,6 milyar USD  kredilerde küçülmüş. Bu yönde yukarıdaki eleştirilerin de ne kadar haklı olduğu ortaya çıkmış durumda. Kuru laf değil yani. İyi de 50 milyar USD nereye gitti? Diyenlere ise cevap ilk akla gelen faiz oranları yüksekken Devlet Bonu ve Tahvillere gitme ihtimali yüksek bunu da ilk çeyrek mali veriler açıklandığında banka özelinde göreceğiz. Burada atlanmaması gereken bir nokta var Kamu Bankalarının mevduatlarındaki artışı 29,8 milyar USD yanı toplam artışın %60’lık kısmı Kamu Bankalarında olmasına rağmen kredilerde bu kadar bir artış yok. Dolayısı ile Kamu da artan mevduatın yarısını bile kredi olarak dağıtmamış belli ki başka yerlerde kullanmış. Bu nokta da Yerli eleştirinin dozunun fazla olduğu söylenebilir. Zira Kredilerde düşüş sadece yerli değil yabancı bankalar da aynı strateji uygulamış. Dolayısı ile eleştirilerin sadece yerli sermayeli bankalar üzerinden olması biraz haksızlık oluyor.
2020 ilk çeyrekte durum ne?
2020 ilk çeyrek kredi durumuna bakıldığında USD bazında aslında sektörde 700 milyon USD daralma olduğu görülüyor. Kredileri sadece USD bazda değerlendirmek hatalı olacağından ( ki bu durum kredilerin TP veya YP dağılımından ve oranların farklı olmasından kaynaklanmaktadır ) TL olarak da kredilerin durumuna bakmakta fayda var. TL olarak baktığımızda 2020 ilk üç ayında sektör kredilerde 219 milyar TL büyümüş durumda. Büyüme oranı % 8,3 düzeyinde. 2019 sonuna göre Kamu bankaları 103 milyar TL büyürken Yabancı sermayeli bankalar 57,8 milyar TL eleştirilerin odağı olan yerli özel bankaların ise 58,1 milyar TL büyüyerek toplamda 868 milyar TL hacme ulaşarak Kamu bankalarından sonra ikici hacme sahip konumlarını korudukları anlaşılmaktadır.

Karlılık ne durumda
2019 yılını bir önceki yıla göre karlılıkta kayıplar ile kapatan sektör 2020 yılında kar patlaması yaptı. Karlılığın detayları ilk çeyrek mali veriler açıklanınca ortaya çıkacak. Kredilerdeki yukarıdaki tabloya bakıldığında kredilerden gelmediği söylemek kahinlik olmayacak.  

2020 ilk iki ayda bankalar  2019 yılının ilk iki ayına göre % 135,9 artırmış durumda. Topladıkları paraları Piyasaya Kredi olarak vermediklerine göre karın kaynağı daha kolay ve kestirmeden olmuş demek ki. 2019 ilk iki ayında 6,4 milyar TL Net kar açıklayan sektör 2020 ilk iki ayında 15,1 milyar TL Net kar açıkladı. Artış 8,7 milyar TL oldu.

Bir sonraki yazıda Kredileri 100 milyar TL üzerinde olan ( kredilerde %85, mevduatta % 77 paya sahip ) dokuz bankanın ne yaptığına bakacağız. Banka özelinde eleştirilerin yerinde olup olmadığını değerlendireceğiz.  2020 için de çok yılın kalan bölümünün kolay geçmeyeceği ve yeni sorunları beraberinde getireceği  şimdiden kendini gösterir oldu. İlk çeyrek yüksek karlılıklarının diğer çeyreklerde devam etmesi için bankaların ne gibi aksiyon planları hazırladıklarını da hep birlikte göreceğiz.
Erol TAŞDELEN
Ekonomist, Siyaset Bilimci
[email protected]