Bankalarda bulunan toplam mevduatın USD karşılığı 405 milyar USD. Bunun 235 milyar USD’lik kısmı döviz mevduatlarında bulunuyor. Bankalardaki 235 milyar USD Döviz Mevduatın 150 milyar USD’lik kısmı Gerçek Kişilere ait; 79,5 milyar USD’si Ticari Kuruluşlara ait; 5 milyar USD’de Resmi Kurumlara ait. BDDK, kendisine göre Ticari işletmelerin elinde bulunan 79,5 milyar USD’nin köpüğünü almak için yeni bir hamle attı.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), bugün ( 24.06.2022 ) yaptığı düzenleme ile firmaların yabancı para nakdi varlıklarının Türk Lirası karşılığının 15 milyon TL’nin üzerinde olması halinde, bu şirketlerin yabancı para nakdi varlıklarının, en güncel finansal tablolarına göre aktif toplamından veya son 1 yıllık net satış hasılatından (cirosundan) büyük olanının yüzde 10’unu aşması durumunda, söz konusu şirketlere TL cinsinden yeni bir nakdi ticari kredi kullandırılmamasına karar verdi. Yani firmanın nakdi varlıkları veya cirosu 15 milyon TL altında olmak şartı ile bu büyüklüğü aşacak yabancı para mevduatı %10 fazlasını aşamaz denmekte. 15 milyon TL’lik sınır KOBİ kapsamında firmaların hedef alındığını göstermekte.

BDDK bunu niye yaptı?

Son yıllarda dolarizasyon hızla artınca aslında TCMB ve BDDK başta olmak üzere resmi kurumlar bunu önlemek için çeşitli kararları uygulamaya koymuşlardı. Döviz üzerinden ticarette yabancı para çek kullanımının kısıtlanması; Ticari Kredi karşılıkların artırılması; İhracat bedellerinin %40’ını Merkez Bankasına ve %30’unu piyasadaki bankalara bozdurulması üstelik karşılığında bir ay döviz alınmasının yasaklanması; Müşterilere FX ekranlarının kapatılması; Bankalarda Döviz işlemlerinin 10:00-16:00 arasında yapılmaya başlanması; Kur Korumalı Hesaplar ( ki önemli bir kısmı TL mevduatların dönüştürülmesinden kaynaklanıyordu ); gibi daha çok bankalar üzerinden yapılan düzenlemeler Dolarizasyonun önünü kesmede yetersiz kalınca ekonomi kurmayları şirketlerdeki fazladan alınmış dövizin peşine düştü. Bu düzenlemeyi bu yönden düşünmek lazım. Zira son yıllarda şirketlerin bankalardan kredi kullanıp döviz aldıkları fazlaca dillendirilir olmuştu. Aslında sınırlama Dış Ticaret İşlemi olmayan firmaların döviz almaması yönünde olması gerektiği görüşündeyim ama düzenleme tüm firmaları kapsadı. Mantık şu; bir firma cirosundan daha fazla yabancı para varlığı var ise bu firma ticarette kullanacağı kaynağı döviz alarak değerlendirmiş dolayısı ile dolarizasyona katkıda bulunmuş yargısına varılmış ve bunun önü düzenleme ile kesilmiş oldu. Bir an düşünelim 15 milyon TL cirosu olan bir toptancının 2 milyon USD mevduatı var. Bu ne demektir; ticari işlemlerde kullanılacak kaynağın önemli bir kısmı ile döviz alınmış ve ticaret yerine kur karı beklentisi ile pozisyon alınmış demektir. İşte ekonomi kurmayları da bunun ticarete ters olduğunu dövize geçerek ekonomiye zarar verildiğini dolayısı ile bu paranın TL’ye dönülerek tekrar ticarette kullanılması hedeflenmekte. Ayrıca görünen şu ki firma TL kredi kullanarak ticari işlemlerde değil döviz olarak piyasayı da olumsuz etkiliyorsun bu nedenle koyduğum kuralı sağlayana kadar TL kredi kullanma para gerekiyor ise döviz boz demek istiyor.

Bankaların da işi zorlaştı

Bankalar uzun zamandır kullandırılan krediler ile döviz alınmayacağı yönünde firmalardan taahhütname alıyordu. Önümüzdeki haftadan itibaren belli ki “cirom 15 milyon TL’yi aşmadı ve bu tutarın %10 fazlası ile firmamda döviz bulundurmayacağım” mealinde yeni bir taahhütname almaya başlayacak. Zira; BDDK’nın kuralını sağlayamayan firmaya Banka TL kredi kullandırmayacak. Bankaların elinde ise henüz 2022 ilk çeyrek mali veriler var. Uygulama son 12 aylık güncel ciro üzerinden işleyecek. Bankalar firmaların kullandığı toplam kredileri görebildikleri gibi toplam mevduatları da Kredi Kayıt Bürosu – FİNDEKS‘den raporlayabiliyor. Artık yeni sistemde kredi kullandırmadan önce buradaki toplam TL krediler ve Yabancı Para mevduat raporları daha çok önemli hale geldi. Tabi bankalar her kredi talepte bu raporu alacakları için firmalardan da ek komisyon alacaklar.

Uygulama başarıya ulaşır mı?

24.06.2022 itibarıyla bankalarda bulunan yaklaşık 80 milyar USD’lik Ticari Mevduatın ne kadarı BDDK’nın bu düzenlemesinden etkilenecek hep birlikte göreceğiz. Zira; Ticari işletmelerin de kapsam içine alındığı ve 17 Haziran 2022 itibarıyla 992 milyar TL biriken Kur Korumalı Hesapların-KKH dönüşleri başlayacağı bu günlerde bazı Ticari Mevduatları bu yeni düzenlemeye takılarak dövize dönemeyecek. GES uygulamasında 6,6 milyar TL talep geldi ve hedeflenen tutarın altında kaldı. BDDK’nın yeni düzenlemeye ilk tepki piyasaların kapanması ve sığ olmasının etkisi ile dövizde %5’lere varan kayıplar yaşatsa da bunun kalıcı olup olamadığı pazartesi piyasalar açılınca test edilmiş olacak.

Düzenleme Piyasayı nasıl etkiler?

KOBİ’lerden az sayılmayacak önemli sayıda firma piyasalardaki belirsizlik ve durgunluk nedeni ile ticarette kullandığı paranın dövize dönmüştü. Uygulama ile cirosu 15 milyon TL altında olan ve bu tutarın %10 üzerinde mevduatı olan ki bu sınır 16,5 milyon TL demektir ki kabaca 1 milyon USD’ye denk gelmekte ki bunun üzerinde mevduat tutan KOBİ’ler bu paraları ya ticarette kullanacak ya da TL’ye dönecek. Tabi düzenleme bu kurala uymayan firmalara TL kredi kullanamama dışında bir yaptırım kapsamıyor. Ama bu tür mevduatlara ek yaptırımlar gelir ise şaşırmamak lazım. Tabi burada firmanın ithalat ödemesi var ise ne olacak veya döviz ödemesi var ise ödemeyi erkene çekme gibi bir durum söz konusu olabilir. Piyasa yeni koşula hızlıca uyum sağlar ama bazı firmaları zorlayacağı da kesin. Ekonomi kurmaylar; Türkiye’deki KOBİ’lerin çok profesyonelce yönetildiğini; finansal yapılarının çok güçlü olduğunu, ani şoklara hazır olduğunu düşünerek bu tür değişiklikler yapılıyor ise çok büyük yanılgı içinde olduklarını söyleyebilirim. KOBİ’ler ile ilgili düzenleme yapılacağı zaman dikkatli olmalı. Üzerlerine fazla gitmeyelim, bu firmalar aile şirketi olduğu için zaten çoğu pandemi nedeni ile ağır hasarlı; cepten yiyor. KOBİ’ler sarsılır ise, ani bir şekilde ekonomi dışına itmiş oluruz biline.

Uygulama alanı genişler ise büyük firmalar da olumsuz etkilenir

Ağırlıklı KOBİ’ler zor durumda kalır dedik ama uygulama kapsamı genişletilir ise KOBİ’ler kadar başta BİST’de işlem gören onlarca firma olmak üzere döviz net pozisyonu fazla olan firmalar da yeni uygulamadan olumsuz etkilenir. Zira başta BİST’te faaliyet gösteren onlarca firmanın net pozisyon fazlalığı var. Zira bu firmaların çoğu aynı zamanda ithalatçı olduğu için ihtiyatta fazladan döviz pozisyon tutarak faaliyetini sürdürüyordu. Uygulamanın detayları tam netleşmediği için haftaya bankalarda yeni bir kargaşa yaşanması kesin gibi. Haftaya TL KOBİ Ticari kredilerin durma noktasına gelmesine kimse şaşırmasın. Zira bankaların altyapıları henüz firmaların net döviz pozisyonunu test edip krediye uygunluk verecek düzeyde değil. Banka Bilgi işleme yine fazladan mesai düşecek gibi. Bankalar henüz çoğu firmadan 2022 ilk çeyrek mali verileri alıp sistemlerine dahi girmiş değil. Bilinen bir şey var ise o da her zamanki gibi bankalar firmalardan Taahhütname alarak ilerde oluşabilecek olumsuzluklardan kendilerini kurtarma yoluna gidecekler.

Erol TAŞDELEN – Ekonomist www.bankavitrini.com