Peter Zeihan, jeopolitika, ekonomi ve demografi üzerine yazdığı kitaplarla tanınan Amerikalı bir jeopolitik analisttir. Yazdığı kitaplar, küresel düzenin nasıl şekillendiğini ve önümüzdeki yıllarda nasıl değişeceğini açıklamaya yönelik teoriler içerir.

Peter Zeihan’ın “The End of the World Is Just the Beginning: Mapping the Collapse of Globalization” (2022) kitabı, küreselleşmenin sona erdiği ve bunun sonucunda dünyanın ekonomik, siyasi ve sosyal olarak tamamen yeniden şekilleneceği fikrine dayanır. Zeihan, bu kitapta “küresel düzenin sonu” (The End of the Order) olarak adlandırdığı bir döneme girildiğini savunur.

Aşağıda kitabın detaylı teorik yapısını ana başlıklarla özetliyorum:

1. Amerikan Düzeni’nin (Pax Americana) Sonu

Teori:

• II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, ticaret yollarını koruyarak ve müttefiklerine güvenlik sağlayarak küresel sistemin lideri oldu.

• Bu “Amerikan Düzeni” sayesinde:

  • Açık deniz ticareti güvenli hale geldi.

  • Küreselleşme gelişti.

  • Dünya çapında üretim zincirleri kuruldu.

• Ancak ABD artık bu rolü sürdürmek istemiyor.

  • İç politikaya odaklanıyor.

  • Askerî müdahaleleri azaltıyor.

  • Küresel deniz ticareti güvenliği çökecek.

2. Küreselleşmenin Çöküşü

Teori:

• Ticaret yolları artık güvenli olmayacak.

• Her ülke kendi üretimini yapmaya çalışacak (deglobalizasyon).

• Küresel tedarik zincirleri çözülecek.

• Dışa bağımlı ekonomiler (özellikle Çin, Almanya, Japonya) büyük darbe alacak.

3. Enerji ve Hammadde Krizi

Teori:

• Petrol ve doğalgaz gibi kaynaklara erişim zorlaşacak.

• ABD kaya gazı sayesinde enerji açısından avantajlı.

• Çin gibi enerji ithalatçısı ülkeler büyük krizlerle karşı karşıya kalacak.

• Enerji savaşları ve bölgesel çatışmalar artacak.

4. Demografik Yıkım

Teori:

• Nüfusu yaşlanan ülkeler ekonomik olarak daralacak.

• Üretken nüfus azalırken sağlık ve emeklilik giderleri artacak.

• En kötü durumdakiler: Çin, Almanya, Güney Kore, Japonya.

• Göçmen alabilen ve doğurganlığı göreli yüksek ülkeler (örneğin ABD, Meksika) avantajlı konumda.

5. Tedarik Zinciri Kaosu ve Üretimin Yeniden Yerelleşmesi

Teori:

• Küresel tedarik zincirleri çöktükçe üretim tekrar “yerel” hale gelecek (reshoring).

• Bu durum:

  • Fiyatların artmasına (enflasyon),

  • Kıtlıklara,

  • Yeniden sanayileşmeye neden olacak.

• Yüksek teknoloji ürünlerinin üretimi (örneğin yarı iletkenler) sadece birkaç ülkenin elinde toplanacak.

6. Tarım ve Gıda Krizi

Teori:

• Gıda üretimi küresel ticarete bağlı.

• Tarımsal girdilerin (gübre, mazot, makine) tedariki zorlaşacak.

• İthalata bağımlı ülkelerde açlık riski ortaya çıkacak.

• ABD, Kanada ve Arjantin gibi gıda üreticileri avantajlı olacak.

7. Yeni Bölgesel Düzen: Kazananlar ve Kaybedenler

Kazananlar:

• ABD: Enerji, gıda ve nüfus avantajları.

• Meksika: Genç nüfus, coğrafi yakınlık, sanayi potansiyeli.

• Kanada: Enerji ve tarım gücü.

• Fransa: Nükleer enerji, tarım, coğrafi güvenlik.

Kaybedenler:

• Çin: Enerji, gıda ve demografi açısından kırılgan.

• Almanya: Enerji ve ihracata bağımlılık.

• Japonya: Yaşlı nüfus ve enerji ithalatçısı olması.

• Türkiye: Enerji bağımlılığı ve coğrafi riskler (dış politikada esneklik gerekebilir).

SONUÇ:

Peter Zeihan’a göre dünya artık merkezîleşmiş bir düzen değil, çok merkezli ve parçalanmış bir sisteme doğru gidiyor. Bu yeni dönemde ülkelerin coğrafyası, enerji kaynakları, tarımsal üretimi ve demografisi ön plana çıkacak.

Elektrik piyasası ile ilgili EPDK kararları resmi gazetede yayınlandı:

https://lnkd.in/dP5V4p6E

Ulusal tarifedeki ;

– Aktif Enerji Bedeli artışı; sadece düşük tüketimli (yıllık mesken 5000 kwh altı – Sanayi/Ticarethane 15,000 kwh altı) tüketicilerin faturalarına artış getirecek. (Mesken ve diğer düşük tüketiciler için olumsuz)

Ayrıca LÜY kapsamında üretim yapan üretici tüketicilerin net verişte tarife birim fiyatı ulusal tarife olduğu için üretim yönündeki birim fiyatı da artmış oldu. (Üretici tüketiciler için olumlu)

– Dağıtım bedelindeki %34,50 artış; dağıtım (iletim değil) şebekesine bağlı olan (düşük yüksek tüketim farketmeksizin) tüm abonelerin dağıtım bedellerini artıracak. (Dağıtıma bağlı tüm abone gruplarının fatura artışı açısından olumsuz)

Yine üreticiler için üretim/veriş yapmak yönünde dağıtım bedelleri de yeni tarife tablosunda aynı oranda arttı. (Üretici tüketiciye yansıması olumsuz)

– Son Kaynak Tarifesi(SKT)’ne tabi elektrik tüketicilerini Aktif Enerji Bedeli tarafında ilgilendiren esas konu; Botaş Doğalgaz Tarifesi ve PTF tavanı artışı oldu:

Elektrik üreten doğalgaz santrallerinin doğalgaz tarife birim fiyatı %25 arttı. Doğalgazdan elektrik üreten santrallerin maliyetleri de doğal olarak aynı oranda arttı.

PTF tavanı ise 3,000 TL/MW’dan 3,400 TL/MW’a yükseldi(%13,3)

Bu durumda Nisan-Mayıs geçiş aylarında; PTF’nin kademeli olarak artması, sonrasında ise talep artışı ile tavan fiyatlara yakın seyretmesi beklenebilir.

– EPDK PTF deki yeni duruma göre öngörülen tahmini YEKDEM birim bedeli tablosunu da güncelledi. PTF’nin artışı ile YEKDEM beklentilerinin yılın ikinci yarısında gerilediği görülüyor.

(SKT’de olan dağıtıma bağlı tüketicilerin dağıtım bedeli de elbette tarife oranında artıyor olacak)

Ulusal Tarife, Tavan fiyat ve Yekdem tahmini yularıda linki bulunan resmî gazetede yer alıyor.

Botaş doğalgaz tarifesi ise;

https://lnkd.in/dqc4dbA9

Doğalgaz tarifesinde ayrıca Botaş’ın (elektrik tüketimi dışındaki) Sanayi tüketicilerinin de gaz tarifesi %21 arttı.

Cengiz KILIÇ – ZENENERGY Genel Müdür, YKÜ

Trump’ın başlattığı ticaret savaşının özü: “Amerika’nın üretim gücünü yeniden kazanması, Çin’in yükselişini sınırlama çabası ve küresel ekonomik liderlik yarışıdır”. TRUMP 2.0 döneminde netleşmeye başladı ki bu savaşı tüm dünyaya yayma eğilimi oluşmuş durumda. Oluşan yeni dönemden dünya nüfusunun %4’ünü oluşturmasına rağmen toplam gelirin %30’una sahip olan ABD’de yaşayanları da rahatsız ederken; yolun başında protesto gösterileri başladı bile…

ABD’nin Çin’e Koyduğu Ek Vergiler Türkiye’yi Nasıl Etkiler?

Son yıllarda küresel ticaretin en belirleyici dinamiklerinden biri, ABD ile Çin arasında süregelen ticaret savaşı olmuştur. ABD’nin Çin mallarına uyguladığı ek gümrük vergileri, yalnızca iki ülke arasındaki ilişkileri değil, küresel tedarik zincirlerini ve üretim yapısını da derinden etkilemektedir. Bu gelişmelerin bir yansıması olarak Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler de bu sürecin kazananları ya da kaybedenleri arasında yer alabilir. Peki, bu vergi uygulamaları Türkiye için ne ifade ediyor?

1. Tedarik Zincirlerinin Yön Değiştirmesi: Türkiye İçin Yeni Fırsatlar

ABD’nin Çin’den yaptığı ithalata uyguladığı vergiler, Amerikan şirketlerini alternatif tedarikçilere yönlendirmeye zorluyor. Bu durumda Türkiye, özellikle tekstil, otomotiv yan sanayi, beyaz eşya ve mobilya gibi alanlarda birincil ikame üretici olarak öne çıkabilir.

• Coğrafi olarak Avrupa’ya yakınlığı

• Kalifiye iş gücü ve üretim altyapısı

• Gümrük Birliği üyeliği ile Avrupa pazarına kolay erişim

bu fırsatları destekleyen başlıca unsurlar arasında yer alıyor. Ayrıca, bazı Amerikan şirketlerinin “Çin+1” stratejisi çerçevesinde üretimlerini Türkiye’ye kaydırmaları da mümkündür.

2. Çinli Ürünlerin Türkiye Pazarına Yönelmesi: Artan Rekabet Riski

Öte yandan, ABD pazarında tutunamayan Çinli üreticiler alternatif pazarlar arayışına girmiştir. Bu kapsamda Türkiye, hem büyüyen tüketici pazarı hem de Avrupa’ya yakınlığı nedeniyle dikkat çekmektedir. Ancak bu durum:

• Fiyat rekabetini artırabilir

• Yerel üreticiler üzerinde baskı oluşturabilir

• Özellikle KOBİ’ler ve İmalat Sanayi Çin’in düşük maliyetli ürünleriyle baş etmekte zorlanabilir

Bu nedenle Türkiye’nin iç pazarında korumacı tedbirler veya sektörel destek mekanizmaları gereklilik kazanabilir.

3. Ara Mal ve Hammadde Tedariki: Dolaylı Maliyet Artışı

Türkiye’nin birçok sektörde Çin’den ara mal ve hammadde ithal ettiği göz önüne alındığında, Çin’in ABD’ye yönelik ihracatının daralması ve üretimin azalması, küresel ölçekte fiyat dalgalanmalarına neden olabilir. Bu da Türkiye’nin:

• Üretim maliyetlerinde artış

• Tedarik sürecinde gecikmeler

• Kur dalgalanmalarına bağlı belirsizlikler

gibi risklerle karşı karşıya kalmasına yol açabilir.

4. Doğrudan Yatırımlar ve Türkiye’nin Cazibesi

Ticaret savaşları sadece ihracatı değil, çok uluslu şirketlerin yatırım kararlarını da etkiliyor. Üretimini Çin dışına taşımak isteyen şirketler için Türkiye, lojistik konumu ve genç nüfusuyla cazip bir alternatif olabilir. Ancak bu yatırım çekme yarışında Vietnam, Hindistan, Endonezya gibi Asya ülkeleri de ciddi rakip konumundadır. Yapılacak Doğrudan yatırımların sektörü iyi seçilmez ise Yerli ve Milli Sanayiye zarar vermesi kaçınılmaz olur.

Yeni vergi sistemi Türkiye’yi çift yönlü etkiler

ABD’nin Çin’e koyduğu ek vergiler, Türkiye için çift yönlü bir etki yaratmaktadır. Bir yandan ihracat fırsatlarını artırırken, diğer yandan artan rekabet, hammadde maliyetleri ve tedarik riskleri ile yeni sınamalar ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin bu süreçten kazançlı çıkması, stratejik sektör destekleri, dış ticaret politikalarının güncellenmesi ve doğru ve katma değeri yüksek sektörlere yatırım teşviklerinin güçlendirilmesiyle mümkün olacaktır.

Erol TAŞDELEN-Ekonomist    www.bankavitrini.com