2022 yılının ilk yarısı beklenildiği gibi zorlu geçti. Ancak ikinci yarısı beklenildiğinden daha zorlu geçebilir. Öncelikle dünya ekonomisi nereye doğru savruluyor bunu görmemiz lazım. ABD’de Fed faizleri %2.50 seviyesine çıkarttı ve yılsonunda faiz beklentilerini %3.5 olarak korudu. ABD’de 1. çeyrek büyüme oranı % -1.6 olarak açıklanmıştı. 2. çeyreğe ilişkin gelen ilk veri ABD ekonomisinin %0.9 küçüldüğü yönünde olunca teknik resesyon da gerçekleşmiş oldu. Ancak burada bilmemiz gereken şu: 2. çeyreğe ilişkin kesin büyüme verisi için 2 tane daha veri göreceğiz. 25 Ağustos ve 29 Eylül tarihlerinde büyüme verisinin revizyonları yayınlanacak. Eğer 29 Eylül’deki kesin rakamda da biz ABD ekonomisinin küçüldüğünü izler isek o zaman resesyon gerçekleşmiş olacak. Bu noktada görüşlerim piyasadan ayrışmakta ve piyasada anlatılanlara katılmamaktayım. ABD ekonomisinin resesyona girse bile bunun önceki resesyonlara benzemediğini, daha çok 2020 başında pandemi sonrası görülen resesyona benzer bir tablo olduğunu düşünüyorum.

ABD BÜYÜMESİ

Neden böyle düşündüğüm noktasında Hazine Bakanı Yellen’ın cümleleri benim düşündüklerimle aynı. Yellen resesyonun, ekonomide geniş tabanlı olarak zayıfladığı, önemli işten çıkarmaların yapıldığı, işletmelerin kapandığı, hanehalkı finansmanının gerilediği ve özel sektör aktivitesinin yavaşladığı bir durumu ifade ettiğini söyledi ve bence çok haklı. Şimdi öncelikle bu noktada ABD’de son 4 aydır biz işsizlik oranının %3.6 olarak geldiğini görüyoruz. Tarımdışı istihdamda bir bozulma yok. Hatta mevsim etkilerinden arındırıldığında istihdam giderek artıyor. Pandemi öncesi ABD’de işsizlik %3.5 iken 5.7 milyon kişi işsizdi. Bugün işsizlik oranı %3.6 ve 5.9 milyon kişi işsiz. Hanehalkı cephesinden bakıldığında ücretlerdeki artışın devam ettiğini görüyoruz. Hanehalkı ücret artışları tüketici harcamalarını da artırmakta. Özel sektör aktivitesinde de bir yavaşlama yok.

ABD TARIMDIŞI İSTİHDAM

Yani şu an için resesyon konusunda ABD tarafında büyük bir tedirginlik varmış gibi sanki Fed faiz artırımlarını durduracak hatta 2023’te faiz indirecekmiş gibi konuşuluyor. Ben bu görüşe katılmıyorum. ABD’de ücret artışları devam ediyor, enflasyon yükselmeye devam ediyor, istihdam güçlü bir şekilde devam ediyor, arz tedarikinde sorunlar çözülebilmiş değil, Rusya-Ukrayna savaşı devam ediyor, petrol fiyatlarında kısa vadeli yükseliş durmuş ise de bunun geçici olduğunu düşünüyorum. Ayrıca gıda fiyatlarında henüz düşüş yaşanmış değil ve iklim krizi hala masada duruyor. Bu durumda Fed faiz artırımlarından geri dönmeyecektir. Fed’in faiz kararında dikkate aldığı PCE enflasyon 3 aylık düşüşün ardından tekrar %4.8’e yükseldi. Muhtemelen ABD’de çekirdek enflasyon tekrar artışa geçerken TÜFE’yi de yukarı doğru çekmeye devam edecektir. Bu veriler bize ABD’de teknik resesyona rağmen enflasyonun artmaya devam edeceğini gösteriyor. Bu nedenden dolayı Eylül ayında Fed 75 baz puan daha faiz artırarak faizleri %3.25 seviyesine taşıyacaktır ve yılı %4’ün üzerinde bir faizle kapatabiliriz. Enflasyon tarafına baktığımızda kalan aylarda ABD’de her ay %0.7’lik artış kaydedilmesi halinde yılı çift hanede yani %10 enflasyon ile kapatacağını görüyoruz. İyimser bir tahminle ABD’de bu yıl enflasyon %9’un altına gelmeyecektir. Bu da Fed’in %2 enflasyon hedefine ulaşana kadar 2023’te de faiz artırımlarını devam ettireceğini göstermekte. En azından 2023’ün ilk yarısı bitene kadar faiz artışları sürecektir.

FED FAİZ

Euro Bölgesi’ne baktığımız zaman ise onların işinin Fed’den daha zor olduğunu düşünüyorum. Çünkü Avrupa Merkez Bankası faiz artırımlarında çok geç kalarak Fed’in taperingden çıkmakta geç kalması gibi büyük bir hata yaptı ve enflasyonda kontrolü kaybettiler. Enflasyonu tekrar kontrol altına alabilmesi için artık daha büyük faiz artırımları yapmak zorundalar. Avrupa Merkez Bankası (ECB) Mart 2016’dan bu yana sabit tuttuğu %0.00’lık faizi ilk kez artırarak %0.50 seviyesine yükseltti. Böylece faiz artırım döngüsüne katılmış oldu. Bundan sonraki aylarda da faiz artırımlarını aynı hızda devam ettirmesini bekliyoruz. Cuma günü Euro Bölgesi’nde açıklanan enflasyon verisi Temmuz ayında da rekor kırarak yıllık bazda %8.9 seviyesine yükseldi. Temmuz ayında yükselmesinde arz tedarikinde yaşanan darboğazın devam etmesinin yanında Rusya-Ukrayna savaşının enerji, metal ve gıda fiyatlarına yansımaları etkili oldu. Euro Bölgesi’nde enflasyonun 2023 başına kadar düşmesi çok mümkün görülmüyor. Önümüzdeki aylarda enflasyon çok yüksek seviyelere çıkmasa bile düşüş yaşanması çok olası değil. Bu durumda ECB’nin nötr faizi yakalayabilmesi için yüksek faizler yapması gerekmekte ve bunları yapacaktır da.

EURO BÖLGESİ AYLIK VE YILLIK ENFLASYON

Euro Bölgesi’nde işsizlik oranı ise tarihi düşük seviyelerde %6.6 seviyesinde bulunuyor. Bu da Avrupa Merkez Bankası’nın elini kolaylaştırıyor. Ayrıca Cuma günü gelen 2. çeyreğe ilişkin büyüme verisi de beklentilerin üzerinde % 0.7 olarak açıklandı. Euro Bölgesi’nde resesyon endişeleri bu veri ile yıl sonuna kaydı. Almanya’da ise yılın 2. çeyreğine ilişkin büyüme verisi beklentilerin altında %0.0 olarak gelirken küçülme sinyalleri verdi. Avrupa ekonomisinin lokomotifi kabul edilen Almanya’da yavaşlamanın görülmesi Euro Bölgesi’nde işlerin bozulacağına dair işaretler veriyor. Avrupa’da işler bir anda değişebilir.

PEKİ YA TÜRKİYE?

Yaşanan gelişmeler yurt içine nasıl yansıyacak diye bakmadan önce zaten yurt içinde çok ciddi sorunların yaşandığını ve bu sorunların giderek artacağını düşünüyoruz. Türkiye’de her ne kadar faizler %14 seviyesinde sabit bırakılsa da kredi faizlerinin artmaya devam ettiğini görüyoruz. Hatta TCMB’nin faizleri %19.00’dan indirmeye başladığı hafta olan 17 Eylül haftasına baktığımızda faizlerin çok sert yükseldiğini izliyoruz. Bazı faizler kurların tepe yaptığı 20 Aralık gecesinin de üstüne çıkmış durumda.

TCMB KREDİ FAİZLERİ

Küresel anlamda arz tedarik sorunlarının yükseldiği, ücretlerin arttığı, hammadde maliyetlerinin yükseldiği ve enflasyonun fiyat artışlarına neden olduğu süreçte ihracat başta olmak üzere reel sektörde yatırımların azaldığını görüyoruz. Temmuz ayına ait imalat PMI verisi 46.90 seviyesine geriledi. Mayıs 2020’den bu yana en düşük seviye. Yurt içinde üretim yavaşlıyor. Büyümede önümüzdeki çeyreklerde azalış göreceğiz. Kredi kanallarında görülen daralma ve BDDK tedbirlerinin etkisiyle imalat sektöründe görülen yavaşlamayı sürdürmesini bekliyoruz. Türkiye’de bu hafta Temmuz ayına ilişkin enflasyon verileri açıklanacak. Enflasyondaki yükselişin devam ettiğini izleyeceğiz. Kurlardaki artışın sürmesi enflasyonu yukarı taşırken muhtemelen yılsonunu %100’ün üzerinde bir enflasyonla kapatacağız. Enflasyon-faiz farkının açılması da yılsonuna kadar dolardaki artışın devam etmesi ve yeni tarihi zirveler yaşamamızı sağlayacaktır. Yani hem enflasyon hem maliyetlerdeki artış sürecektir.

Yine geçen hafta gelen önemli verilerden dış ticaret açığı ise Haziran ayında -8.161 milyar dolar açıklandı. Geçen yılın ilk 6 ayında 21.1 milyar dolar dış ticaret açığı verilirken bu yılın ilk 6 ayında dış ticaret açığı 51.3 milyar dolar olarak gerçekleşti. Her zaman söylediğimiz gibi dış ticaret açığının bu denli yükselmesinin ana nedeni kurdaki artış oldu. Kurdaki sert artışın ithalatı patlatması aynı zamanda cari açığın da yükselmesine sebep olacaktır. Çünkü veri setinde açığa sebep olan kalemin hammadde yatırımları olduğu görülmekte. Yani Türkiye ithal etmeden ihracat yapamayan bir ülke ekonomisine sahip. İthalat da dolarla yapıldığı için bu artışlar aynı zamanda döviz talebini de artırmakta. Kurlardaki artışın ülke ekonomisine katkıdan çok zarar getireceğini sürekli söylememizin nedeni buydu. Tabii ki kur artışlarının ana nedeni de faizlerin indirim sürecidir. Enflasyon-faiz arasındaki fark açıldıkça kurlar artmaya devam edecek ve ne yazık ki zamların devamı da gelecektir. Bu durum bu noktada tıkanacaktır. En büyük sorun da cari açığın artmasında yaşanacaktır. Arkasından ciddi bir döviz likidite krizine adım adım yaklaştığımızı da her fırsatta vurguluyoruz.

CARİ AÇIK

Onur ALTIN