Şimşek’in olmayan programının “kamuda tasarruf” kısmı bu hafta açıklandı. Orta Vadeli Plan gibi bu paket de genel olarak dilek ve temennilerden müteşekkil gözüküyor olsa da kamuda tasarruf paketinin ve genel olarak kamuda tasarruf söyleminin arkasında yatanlara bir göz atıp önümüzdeki dönemde bizi nelerin beklediğine bakmakta fayda var.

1. Kamuda tasarrufla enflasyonun ilgisi ne?

Faiz artışları ve ücretlerin baskılanması gibi kamu harcamalarının azaltılması da yüksek enflasyon oranlarının aşağı çekilmesi için gerekli bir adım olarak sunuluyor. Ancak kamu harcamalarında yapılacak bu tasarrufun enflasyonu hangi kanaldan ve ne kadar düşürmesinin beklendiğine dair somut bir plan ya da açıklama tabii ki sunulmadı.

Standart iktisat teorisine göre, eğer bir ekonomide toplam talep toplam arzın üzerinde seyrediyorsa, bu ekonomide önce girdi fiyatları ardından da mal ve hizmet fiyatları yükselişe geçer. Bu modelin temel varsayımı, ekonominin halihazırda tam istihdamda olduğu ve kapasite kullanım oranının da daha fazla artırılamayacak kadar yüksek olduğudur.

Bu temel varsayım altında kısa vadede üretim artırılamayacağından ötürü, fiyatlardaki artış eğilimini durdurmak için talebin kısılması önerilir. Yüksek faizler, talebi kısmanın bir yöntemidir. Yüksek faizler, krediyi pahalı hale getirerek krediyle yapılan tüketim ve yatırım harcamalarını azaltabilir. Aynı zamanda, bugün tasarruf yapıp yarın daha fazla tüketme imkanı sunarak gelirlerin bir kısmının harcanmamasını sağlayarak da talebi sınırlayabilir. Ekonomideki toplam talebin toplam arzla uyumlu hale gelmesiyle de fiyatların artış eğilimi kontrol altına alınabilir.

Kamu harcamalarını azaltmanın da benzer bir mantığı vardır. Kamu harcamalarını azaltmak, toplam talebi düşüreceğinden ekonomideki “aşırı talebin” dizginlenmesine yardımcı olur ve dolayısıyla da enflasyonu düşürücü bir etkide bulunabilir.

Ekonominin tam istihdamda olmadığı (yani işsizliğin yüksek olduğu) ve şirketlerin üretim kapasitelerinin tamamını kullanmadığı koşullarda “aşırı talep” kaynaklı bir enflasyondan söz etmek mümkün değildir. İthal girdi ve özellikle de ithal enerji kullanımının yüksek olduğu bir ekonomide döviz kurlarının hızla artmasıyla tetiklenen ve yüksek kâr marjlarının sürüklediği bir enflasyondan söz ediyorsak bu basit ilişkinin çalışmayacağı açıktır. Hele ki enflasyon beklentileri kalıcılaşmış, gelir ve varlık eşitsizlikleri artmışken.

En azından kamu harcamalarının ithalat yaratan kısmı azaltılıyor olsaydı Türkiye ekonomisi için döviz açığını azaltacağı için dolaylı olarak enflasyon üzerinde negatif etkide bulunabileceğini söyleyebilirdik. Ancak bu olmadığı gibi kamunun döviz (ve altın) cinsinden iç ve dış borçlanmasına dair bile herhangi bir unsur görünmüyor tasarruf paketinde.

Yüksek faiz, ücretlerin baskılanması ve kamu harcamalarının azaltılması politikalarını enflasyonun düşürülmesi adına savunan iktisatçıların bir düşünce tembelliği içerisinde olduğu söylenebilir. Ancak mesele bununla sınırlı da değil. Çünkü bu politikaların hem ideolojik bir yanı hem de değer üretimi ve bölüşümü ilişkilerine doğrudan ve dolaylı müdahale eden yanları mevcut.

2. Kamu bütçesi ve vergiler: Yeniden bölüşüm

Kamunun topladığı vergiler ve yaptığı harcamalar, en basit ifadesiyle, ekonomide üretilen toplam değerin bir kısmını yeniden dağıtma işlevine sahiptir. Bu anlamda da hem vergilerin kimden ve ne kadar toplandığı hem de harcamaların hangi alanlara yapıldığı bir toplumun önceliklerini ve o toplumdaki güç dengelerini doğrudan yansıtır.

Dolayısıyla vergilendirme ve harcama kalemlerinde yapılan her değişiklik de aslında öncelikle yeniden bölüşüm ilişkilerine yapılan bir müdahaledir. Ancak, müdahale genellikle sadece yeniden bölüşüm ilişkileriyle kalmaz, doğrudan üretim ve bölüşüm ilişkilerini de etkileyecek ve değiştirecek unsurlar içerebilir.

3. “Kamuda tasarruf”un esas amacı

Kamu harcamalarının kısılması, eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetlerinin birçoğunun özel sektöre devredilmesi ve kamu varlıklarının özelleştirilmesi 1980’lerden bu yana IMF ve Dünya Bankası programlarının asli bir unsuru olarak karşımıza çıkıyor.

Şimşek’in bu hafta açıkladığı programın da bu bağlamda 3 ana amacı olduğu söylenebilir:

1. Dış sermayeye daha fazla kaynak ayırmak: Daha önce “Şimşek “programı”nın aritmetiği”nde yazdığım gibi içerideki talebi azaltacak her adım dış sermayeye yapılacak ödemeler için ayrılabilecek kısmı yükseltmeye yaramaktadır. Çalışanların ve emeklilerin reel gelirlerini düşürmek, onlara yönelik kamu harcamalarını kısmak, onlardan daha fazla vergi almak ve onların borçlanmasını zorlaştırıp daha pahalı hale getirmek bu kesimin elindeki harcanabilir geliri düşürmek suretiyle milli gelirden bu kesime ayrılan payın düşük tutulması, dış sermayeye yapılacak ödemeler için ayrılan kısmı artırır. Kemer sıkma politikalarını uluslararası finans için önemli kılan nedenlerin başında bu gelir. Dış sermayeye, bize döviz getirirseniz size yüksek faiz ve kâr payı ödemesi yapacağız ve bu ödemeleri yapabilmek için de kendi çalışanlarımızın boğazından kısacağız mesajı verilir. (1)

2. Krizi fırsata çevirmek: Çalışanların örgütsüz, güçsüz ve dağınık olduğu koşullarda “kamuda tasarruf” ya da “kemer sıkma” politikalarıyla sermayenin çıkarına adımların önü açılır. Ücretleri ve emekli aylıklarını düşürmek, esnek ve güvencesiz çalışmayı yaymak, kamunun sağlaması gereken temel hizmetleri giderek daha fazla özel sektöre devretmek, sosyal yardımları ve kamu hizmetlerini azaltarak çalışanları daha düşük ücretlerde çalışmaya mecbur etmek, kamuya ait varlıkları ucuza özel sektöre devretmek “kamuda tasarruf” paketinin ilerleyen dönemdeki versiyonlarından bekleyebileceğimiz gelişmelerdir. Bu haliyle de Şimşek ve “programı”nın sermayenin tüm kesimlerinin desteğini alması şaşırtıcı değildir. (2)

3. İdeoloji ve algı: Oğuz Oyan’ın oldukça yerinde tespitiyle “yoksullaşan halkın en büyük özveriyi yapması beklenirken iktidarın kamu harcamalarında da bir takım sözde tasarrufları zorunlu oldu. Dolayısıyla bu paket, programın psikolojik ve ideolojik zemininin hazırlanması, geniş halk kesimlerinin kendi aleyhlerine çalışacak bir programa razı edilebilmesi açısından da farz oldu”. (3) Açıklanan tasarruf paketi de “işte iktidar da üzerine düşeni yapıyor” algısının oluşturulması için şimdiden kullanılmaya başlandı bile.

4. Bu daha başlangıç

Aslına bakarsanız, göreve geldikten neredeyse bir sene sonra “kamuda tasarruf” paketini açıklayan Şimşek’in çalışmaya yeni başladığını söyleyebiliriz. Ücretlerin bastırılması, emeklilerin açlığa mahkum edilmesi, kamu çalışanlarının servislerinin, lojmanlarının ellerinden alınması gibi adımların hiçbiri enflasyonu tek haneli rakamlara indirecek adımlar değil.

Enflasyon, TL’nin reel değerlenmesi ve baz etkisiyle biraz inmeye başladığında “program”ın çalıştığı öne sürülecek ve enflasyonu daha fazla indirip ekonomiyi istikrara kavuşturmak için geniş kitlelerden daha fazla fedakarlık istenmekle de kalınmayacak kamunun elinde kalan varlıklar, araziler vs. yerli ve uluslararası sermayeye ucuza devredilecek. Nihayetinde Şimşek ve ekibinin bu konuda 2000’lerden oldukça fazla deneyimi var. Bu paketteki “değerli lojman ve sosyal tesisler”in sermayeye satılması maddesi bunun ilk adımı olarak görülebilir. (4) Benzer şekilde, Varlık Fonu adı altında tamamen denetim dışına çıkarılmış kamu varlıklarının akıbetinin ne olacağını da önümüzdeki dönem bize gösterecek.

5. Sonuç yerine

Esas amaç gerçekten kamuda tasarruf olsaydı yapılacak şeyler belliydi. Örneğin, “Şimşek sadece İstanbul Havalimanı’nın bir yıllık kirasını Cengiz ve Kalyon’dan alabilse, açıkladığı ‘tasarruf paketinin’ hedeflediği rakamın neredeyse yarısı kadar kaynağı bütçeye koyabilirdi.” (5) Ya da şirketlerden toplanmayan, affedilen vergiler, şirketlere tanınan çeşitli muafiyetler ve verilen teşvikler, bütçede artan faiz ödemeleri, kamu-özel işbirliği adı altında sermayenin belli kesimlerine aktarılan kaynaklar, askeri maceralar için harcanan paralar, iktidar sahiplerinin çoklu maaşları, astronomik huzur hakları vs. vs.

Ancak, yine Oyan’ın tespitiyle, kamuda gerçek bir tasarrufun ucu “sermayeye ve yolsuzluk ekonomisine dokunacağı için yasak alandır. Her durumda Şimşek’in boyunu ve meşrebini aşar.” (3)

Bu şekilde değerlendirildiğinde “kamuda tasarruf”un Şimşek “programı”nın iki hedefiyle de gayet uyumlu olduğu görülmekte. Tekrar hatırlatmak gerekirse bu iki hedef, Türkiye ekonomisinin kronik döviz açığı sorununu bir süreliğine de olsa gidermek ve Nebati programının emeğe saldırısının sonuçlarını kalıcılaştırıp daha öteye götürmek olarak belirlenmiş durumda.

Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, karşı karşıya bulunduğumuz program, nihayetinde, ülke kaynaklarının bir avuç finansal spekülatöre aktarılması ve ülkenin ücretli çalışanlar ve emekliler için bir cehenneme çevrilmesi programıdır.

Özgür Orhangazi – ozgurorhangazi.com

Notlar:

(1) Şimşek “program”nın aritmetiği

(2) https://www.gazeteduvar.com.tr/is-dunyasindan-kamuda-tasarruf-paketine-destek-haber-1691071

(3) https://haber.sol.org.tr/yazar/tasarruf-mu-dediniz-393343

(4) Özelleştirme İdaresi’nin Urla’daki taşınmaz ihalesi için hazırladığı reklam filmi, belki de önümüzdeki dönemde göreceklerimizin bir fragmanı olabilir: https://twitter.com/bahadir_ozgr/status/1790043345818968518

(5) https://www.gazeteduvar.com.tr/simsek-once-kalyon-ve-cengizden-milyar-euroluk-kirayi-alsin-makale-1691043

• Küresel mali piyasalar, FED’in bir sonraki hamlesine ışık tutacak öneme sahip ABD’de dün açıklanan tüketici enflasyonu ve perakende satışlar verisini büyük bir heyecanla takip etti. Enflasyon verisinin endişe edildiğinin aksine beklentiler paralelinde sonuçlandığını söyleyebilirim. Yıllık bazda manşet TÜFE enflasyonu %3,5’e; çekirdek TÜFE ise %3,6 seviyesine gevşedi. Aynı dakikalarda açıklanan perakende satışlar verisi ise (ekonomik canlılığı gösteriyor) %0,4 olan beklentiyi karşılayamayarak %0 artış kaydetmek suretiyle oldukça zayıf bir görünüm sergileyerek piyasalarda var olan iyimser havayı perçinledi.
• ABD’de tüketici fiyat endeksinin bir yıl öncesine göre %3,4 artması, her ne kadar FED’in %2 olan enflasyon hedefine ulaşmadan önce hâlâ kat etmesi gereken mesafe olduğunu gösterse de, fiyat baskılarının istikrarlı bir şekilde azaldığı ve üç aylık beklenenden daha sıcak enflasyon rakamları ardından tabir caizse ‘şeytanın bacağının’ kırılması, hem FED’e hem de piyasalara moral verdi. Unutmamak gerekiyor ki, son dönemlerde peşi sıra gelen güçlü veriler, -sayıları giderek artan bir şekilde- pek çok yatırımcı ve analist faiz oranlarının daha uzun süre yüksek kalması gerektiği konusunda endişe taşıyorlardı.
• Umutları yeşerten enflasyon ve perakende satışlar verisi ardından, FED’in hem Eylül hem de Aralık ayında faiz indirimi yapacağına dair bahislerin (faiz vadeli kontratlar) güçlendiğini de yeri gelmişken not edelim. Vadeli işlem sözleşmeleri fiyatlaması yıl sonu politika faizinin mevcut %5,25-%5,50 aralığından %4,75-%5,00’e işaret ettiğini görerek piyasaların faiz indirim beklentisine yeniden büründüğünün altını çizmek gerektiyor. Hatırlanacağı üzere sene başı abartılı bir ruh hâline bürünen piyasalar 6 kez faiz indirimi bekler konuma geçmişler, biz ise piyasadan ayrışarak 2-3 kez faiz indirimini daha makûl bulmuştuk.
• Gelelim verinin piyasa yansımasına… Piyasaların gösterge klavuzu konumunda 10 yıl vadeli devlet tahvil faizinin getirisi yaklaşık 10 baz puan düşüşle %4,35 seviyesine gelerek son altı haftanın dibi görürken, faiz indirim beklentilerinin yeşermesinin de yardımı ile risk iştahı genele yayılarak güçlendi. Doların piyasa kuru olan DXY son 5 haftanın en düşük seviyesine gerilerken, EURUSD paritesi 1,09 seviyesine dayanarak benzer bir şekilde son 5 haftanın zirvesine yükseldi. EURUSD paritesinde 1,10 direncinini aşılması durumunda yukarıda 1,1250 seviyesini hedefleyeceğiz.
• ABD dolarının piyasa faizinin gerilediği dünkü günde, uzun pozisyona sahip olduğumuz kıymetli madenler beklentilerimize paralel bir hareket sergiledi. Altının ons fiyatı 2,400 dolar seviyesine dayanırken, daha büyük bir beklenti ile takip ettiğimiz gümüş ise bir kez daha 30 dolar direncini test etti. Teknik mânâda uzun bir süredir, gümüşün 26 dolar seviyesini aşması, akabinde 30 doları direncinden dönerek bir kez daha 26 doları yoklaması (re-test) ve sonrasında gelen güçlü alımları olumlu bulduğumuzu paylaşmıştık. Asıl hareketin 30 dolar seviyesinin üzerinde haftalık bir kapanış ile gerçekleşeceğini bir kez daha not edelim (bakınız grafikler). Bitcoin ise uzun bir süredir 61-62 bin dolar civarında yatay bir seyir izlemesi ardından bu sabah 66bin dolar seviyesinin üzerine yükseldi. Bitcoin’de de benzer bir şekilde uzun bir süredir takip ettiğimiz 56bin – 70bin dolar sıkışmasının 69bin dolar seviyesinin üzerinde gecelik bir kapanışın ile yukarı yönlü devam etmesini bekliyoruz.
• Türkiye cephesinde ise yerel seçimler ardından yaklaşık 45 gündür devam eden bahar havasının devam ettiğini not edelim. Her gün bültenimizde yer verdiğimiz üzere, TCMB’nin swap hariç net yabancı para pozisyonu 14 Mayıs tarihinde yaklaşık 2 milyar dolar daha iyileşerek manşet rakamı eksi 28,9 milyar dolar seviyesine taşıdı. Son 45 günde TCMB, kamu dövizleri ve swap hâriç yaklaşık 45 milyar dolar rezerv biriktirdi. USDTRY kurunun 32,2 civarında dengeli seyri korunurken, henüz yabancının TL’ye ulaşımının önünü açacak swap limitlerinin gevşetilmediğini de yeri gelmişken not edelim. Seçim öncesi alınan negatif beklentili döviz uzun pozisyonların da fazlası ile kapandığını görmekle birlikte, bahar havasının da devam etmesi adına somut adımların da gecikmemesi gerektiğini düşünüyoruz. Carry trade olarak adlandırılan yüksek faizli para birimi almanın -yani TL’de pozisyonlanma isteğinin- sonbahara kadar devam etmesini beklemeye ise devam ediyoruz. Yabancı indinde Türkiye’nin risklerini gösteren 5 yıl vadeli CDS risk priminin 269 baz puan ile son 4 yılın dibine gerilediğini not edelim.
• ABD’de dün açıklanan enflasyon verileri ardından en büyük 500 şirketin işlem gördüğü S&P500 endeksi, teknoloji hisselerinin işlem gördüğü Nasdaq ve Dow Jones sanayi endeksleri geceyi rekor seviyelerde tamamladı. Hisse senetleri bu yılın başından beri, ilk çeyrek için beklenenden daha iyi kazançlar ve FED’in büyümeyi zarar vermeden enflasyonu kontrol edebileceği ve sonunda faiz indirimine geçebileceği beklentileriyle yükseliş kaydederken, dünkü veri ardından iyimserlik düzeyinin de arttığını not edelim.
• Yeni gün başlangıcında, Pasifiğin diğer ucunda benzer bir şekilde topyekûn iyimser bir tablo görüyoruz. Gösterge endeks Tokyo borsası %1’e yakın yükseliş kaydederken, Hang Seng endeksi %1,5 yükselişle başı çekiyor. ABD borsalarının vadeli işlemlerinde de artılar dikkatimizi çekiyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kremlin’in ABD’nin en güçlü iki jeopolitik rakibi arasındaki stratejik ortaklığı derinleştirmesini umduğu Xi Jinping ile görüşmek üzere Pekin’e gitti. Çin ve Rusya, Şubat 2022’de Putin’in Ukrayna’ya asker göndermesinden sadece birkaç gün önce Pekin’i ziyaret etmesiyle “sınırsız” bir ortaklık ilan etmişti. Putin, kendisini en az 2030’a kadar iktidarda tutacak altı yıllık bir dönem için yemin etmesinden bu yana ilk yurtdışı gezisi için Çin’i seçerek, dünyaya öncelikleri ve Xi ile kişisel ilişkisinin derinliği hakkında bir mesaj da gönderdiğinin altını çizelim.

>Gümüş

Patlayıcı hareketin 30 dolar seviyesini aşılması sonrası gerçekleşmesini bekliyoruz.

>Altın

Yukarıda 2,550 dolar olan hedefimizi korumaya devam ediyoruz.

>ABD’de enflasyon gerilemeye devam ediyor

>TCMB swap ve kamu dövizleri hâriç net rezervleri iyileşmeye devam ediyor

>TCMB’nin yurtiçi bankalar ile yaptığı swap işlemleri kapanmaya devam ediyor

Emre Değirmencioğlu

Türkiye Finans, ülke ekonomisine 138,6 milyar lira nakdi ve 37,0 milyar lira gayri nakdi olmak üzere toplam 175,6 milyar liralık katkı sağladı.

Şirketten yapılan açıklamaya göre Türkiye Finans, 2024 yılı ilk çeyrek döneminin mali sonuçlarını Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda (KAP) duyurdu.

Ülke ekonomisine 138,6 milyar lira nakdi ve 37,0 milyar lira gayri nakdi olmak üzere toplam 175,6 milyar liralık katkı sağlayan Türkiye Finans, topladığı fonları geçen yıl sonuna göre yüzde 6 artışla 187,6 milyar liraya çıkardı.

Türkiye Finans’ın yasal özkaynakları 2023’ün 4’üncü çeyreğine göre 2024’ün ilk üç ay sonunda yüzde 7,8 artarak 30,1 milyar lira olarak gerçekleşti.

– ‘Hayat Mobil Bankan Mobil’

2024’e ‘Hayat Mobil Bankan Mobil’ kampanyasıyla giren Türkiye Finans, ilk çeyrekte mobilden kazanılan müşteri sayısını 2023’ün ilk çeyreğine göre yüzde 54 artırarak 2024’ün ilk çeyreğinde banka çapında tüm segmentlerde ve başvuru kanalları arasında, yeni müşterilerinin yüzde 29’unu mobil bankacılıktan kazandı.

Geçen yılın aynı dönemine göre mobil oturum adedi de yüzde 20’lik artış gösterdi.

– Ülke ekonomisine güçlü finansman desteği

Açıklamada görüşlerine yer verilen Türkiye Finans Genel Müdürü Murat Akşam, bankanın sürdürülebilir ve karlı büyüme stratejisini 2024’ün birinci çeyrek döneminde de koruduğunu belirterek, hem bireysel hem de ticari tarafta ülke ekonomisine güçlü biçimde finansman desteği verdiklerini kaydetti.

Akşam, finansal sonuçlara ilişkin yaptığı değerlendirmede, ‘Güçlü sermaye yapısını 2024 yılının ilk çeyreğinde de sürdüren kurumumuz, milli ekonomiye toplamda 175,6 milyar liralık katkı sağladı. Türkiye Finans olarak topladığımız fonları geçen yıl sonuna göre yüzde 6 artışla 187,6 milyar liraya ulaştırdık. Bankamız 2024 yılının ilk üç ayında artan fon kaynağını finansman hacmini büyütmek için kullandı ve toplanan fonlarla ekonominin can damarı olan KOBİ’leri, üretimi ve ihracatı finanse etti.’ ifadelerini kullandı.

İlk çeyrekte 2024’e insan odaklı bankacılık anlayışıyla kurguladıkları ‘Hayat Mobil Bankan Mobil’ kampanyasıyla başlayarak dijital bankacılığın farklı nesilleri kapsayan ve ortak paydada buluşturan yönlerine odaklandıklarına vurgu yapan Akşam, öncü dijital bankacılık uygulamalarıyla ticareti desteklemeye devam ederek, ‘Dijital Teminat Mektubu’nu devreye aldıklarını ve müşterilerine hızlı, kolay ve güvenilir bir kullanım sunduklarına dikkati çekti.

Akşam, ‘ CIPS (The Chartered Institute of Procurement & Supply) tarafından yürütülen, CIPS Satın Almada Mükemmellik Programı’nı başarıyla tamamlayarak, dünya çapında saygın bir akreditasyon olan CIPS Kurumsal Satın Alma Sertifikası’nı almaya hak kazanan, Türkiye’deki tek finans kuruluşu olduk. Başarıyla aldığımız bu değerli sertifika ile uluslararası satın almada, mükemmellik programına uyum sergilediğimizi, satın alma fonksiyonları, süreçleri ve uygulamalarında ise uluslararası standartları yakaladığımızı belgelendirmiş olduk.’ değerlendirmesinde bulundu.