ABD yaptırımları, Çinli firmalar üzerinde çok boyutlu etkiler yaratmaktadır. Bu etkiler hem doğrudan ekonomik kayıplara yol açmakta hem de teknoloji transferi, tedarik zinciri güvenliği ve küresel rekabetçilik açısından Çin’in stratejik planlarını sekteye uğratmaktadır.

ABD Yaptırımlarının Çinli Firmalara Etkisi

1. Teknolojiye Erişim Kısıtlaması

ABD, Çin’in teknoloji devlerinin ileri düzey çipler, yazılımlar ve donanımlara erişimini engellemekte. Özellikle şu alanlarda büyük darbe vuruluyor:

• Yarı iletkenler (çip teknolojisi)

• Yapay zeka ve kuantum bilişim sistemleri

• 5G teknolojisi ve ileri seviye telekomünikasyon altyapıları

Etkisi:

• Ar-Ge gecikmeleri

• Global ürün rekabetçiliğinde gerileme

• Alternatif tedarikçiler bulmak zorunda kalma

2. Tedarik Zinciri Kesintileri

ABD, Çinli firmaların kritik Amerikan tedarikçilerle çalışmasını yasaklayarak üretim zincirinde ciddi aksamalara neden oluyor.

Etkisi:

• Maliyet artışı

• Üretim kapasitesinde düşüş

• Ürün teslimatlarındaki gecikmeler

3. Uluslararası İmaj ve Güven Kaybı

ABD’nin yaptırımları, Çinli firmaları küresel ortaklıklar açısından “riskli partner” konumuna getiriyor.

Etkisi:

• Avrupalı veya Asyalı yatırımcıların ve ortakların çekilmesi

• Listelenme ve halka arz planlarının sekteye uğraması

4. Finansal Kısıtlamalar

ABD, Çinli firmaların Amerikan finans piyasalarına erişimini ve dolar bazlı işlemlerini zorlaştırıyor.

Etkisi:

• Çinli firmaların uluslararası fonlama ve borçlanma maliyetleri artıyor

• Çin’in dış yatırımlarındaki hız kesiliyor

ABD Yaptırımlarından En Fazla Etkilenen Çinli Firmalar

Firma Adı	Sektör	Yaptırım Nedeni	Etki Düzeyi
Huawei	Telekom / 5G	ABD teknolojisine erişim kısıtlaması
SMIC	Yarı iletken üretimi	Çip üretim teknolojilerine erişim
DJI	Drone üretimi	Ulusal güvenlik ve gözetleme endişesi
ZTE	Telekom	ABD yasağını ihlal gerekçesiyle
Bytedance	Sosyal medya (TikTok)	Veri güvenliği ve ulusal güvenlik
Hikvision	Gözetim sistemleri	İnsan hakları ihlali iddiaları
SenseTime	Yapay zeka ve yüz tanıma	Xinjiang politikaları nedeniyle

ABD yaptırımları, Çin’in “teknolojide bağımsızlık” hedefini ciddi biçimde zorlaştırıyor. Özellikle Huawei, SMIC, ZTE gibi stratejik firmalar ağır baskı altında. Çin ise bu baskıyı aşmak için:

• Yerli yarı iletken üretimini artırma,

• ABD dışı ticaret ortaklarına yönelme (ör. Rusya, Güneydoğu Asya, Afrika),

• Yuan bazlı ticaret sistemlerini yaygınlaştırma stratejileri izliyor.

​ABD tahvil piyasasında son dönemde önemli gelişmeler yaşanıyor. Özellikle 10 yıllık tahvil faizleri, %3,9150 seviyesine gerileyerek Ekim 2024’ten bu yana en düşük seviyeyi gördü ​

Bu düşüş, küresel piyasalarda artan risk algısı ve güvenli liman arayışının bir sonucu olarak değerlendiriliyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin’e yönelik tarifeleri ve karşılıklı misillemeler, ekonomik belirsizlikleri artırarak tahvillere olan talebi yükseltti.

Uzmanlar, tahvil faizlerindeki bu düşüşün kamu borçlanma maliyetlerini azaltabileceğini ve doların değer kaybıyla dış ticaret açığını daraltabileceğini belirtiyor.

Ayrıca, ABD tahvil piyasasını takip etmek isteyen yatırımcılar için çeşitli ETF’ler mevcut:​

Bu gelişmeler, yatırımcıların portföylerini yeniden değerlendirmelerine neden olabilir. Tahvil piyasasındaki hareketlilik, ekonomik göstergeler ve jeopolitik gelişmelerle yakından ilişkilidir.

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER NASIL ETKİLENİR?

ABD tahvil piyasasındaki gelişmeler, özellikle faiz oranlarının düşmesi veya yükselmesi, gelişmekte olan ülkeleri doğrudan etkiler. 2025 başı itibariyle ABD tahvil faizlerinin düşme eğilimine girmesi, gelişmekte olan ülkeler açısından karmaşık ama çoğunlukla olumlu sonuçlar doğurabilir. İşte ana başlıklarla etkileri:

1. Sermaye Akımları Artabilir

• ABD tahvil faizleri düştüğünde, yatırımcılar daha yüksek getiri arayışıyla gelişmekte olan ülkelere yönelir.

• Türkiye gibi ülkelerde borsalar canlanabilir, yerel para değer kazanabilir.

• Portföy yatırımlarında artış görülür (tahvil, hisse senedi alımları).

2. Döviz Baskısı Azalabilir

• ABD tahvilleri güvenli liman olarak görülür. Faizler yükseldiğinde gelişmekte olan ülkelerden döviz çıkışı olur.

• Faizlerin düşmesi, döviz talebini azaltarak kur baskısını hafifletebilir.

• Bu da ithalat maliyetlerini düşürerek enflasyon üzerinde pozitif etki yaratır.

3. Borçlanma Maliyeti Düşer

• Gelişmekte olan ülkeler genellikle dış borçlanmalarını dolar cinsi tahvillerle yapar.

• ABD faizleri düştükçe, bu ülkelerin borçlanma maliyeti de düşer. Eurobond faizleri gerileyebilir.

• Türkiye’nin 5 yıl vadeli CDS (kredi risk primi) oranları da olumlu etkilenebilir.

4. Kırılgan Ekonomilerde Risk İştahı Artar

• Risk iştahı arttıkça daha kırılgan ülkelere bile yatırım gider.

• Ancak bu durum suni bir iyimserlik yaratabilir ve sermaye çıkışları yeniden başladığında bu ülkeler daha sert etkilenebilir.

5. Ticaret Dengesi Üzerinde Dolaylı Etki

• Doların değer kaybı, gelişmekte olan ülkelerin ihracat rekabetçiliğini azaltabilir.

• Ancak dolar zayıfladıkça emtia fiyatları artabilir → Bu da emtia ihracatçısı gelişmekte olan ülkelere olumlu yansır (örneğin: Brezilya, Endonezya).

Düşen ABD Tahvil Faizlerinin Gelişen Ülkelere Etkisi

İklim Kanunu, bir ülkenin iklim değişikliğiyle mücadele ve sera gazı emisyonlarını azaltma hedeflerini yasal güvence altına alan çerçeve bir yasadır. Bu tür yasalar, genellikle karbon nötr (net sıfır emisyon) hedeflerine ulaşmak için atılacak adımları, sorumlu kurumları ve denetim mekanizmalarını tanımlar.

İklim Kanunu’nun Temel Amaçları

1. Sera gazı emisyonlarını azaltmak

2. İklim değişikliğiyle mücadelede hukuki bir çerçeve oluşturmak

3. Karbon nötr hedeflerini net şekilde tanımlamak

4. Kamu kurumlarına sorumluluk yüklemek

5. İklim eylem planlarının hazırlanmasını zorunlu kılmak

6. Şeffaflık ve hesap verebilirliği sağlamak

Dünyadan Örnekler

• İngiltere: 2008 yılında kabul edilen Climate Change Act, dünyadaki ilk bağlayıcı iklim yasasıdır. 2050 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %100 azaltmayı (karbon nötr olmayı) hedeflemektedir.

• Avrupa Birliği: 2021’de kabul edilen AB İklim Yasası, 2050’ye kadar iklim nötr kıta olmayı ve 2030’a kadar %55 emisyon azaltımını zorunlu kılar.

• Almanya, Fransa, İsveç gibi ülkeler de benzer ulusal iklim yasaları çıkarmıştır.

Türkiye’de Durum

• Türkiye’de henüz resmi bir İklim Kanunu yürürlüğe girmemiştir.

• Ancak İklim Kanunu Taslağı hazırlanmış ve 2023 yılında kamuoyunun görüşüne sunulmuştur.

• Türkiye, 2053 yılı için net sıfır emisyon hedefi belirlemiştir.

• Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte belediyelere, sanayiye, enerji sektörüne ve ulaştırmaya yönelik iklim yükümlülükleri beklenmektedir.

İklim Kanunu ile Getirilen Olası Yükümlülükler

• Belediyelere “iklim uyum planı” hazırlama zorunluluğu

• Sanayi ve enerji tesislerine karbon emisyonu sınırlamaları

• Karbon ticareti ve fiyatlandırma mekanizmalarının kurulması

• Her yıl emisyon izleme ve raporlama zorunluluğu

• Yenilenebilir enerji kullanımının teşvik edilmesi

İklim Kanunu, bir ülkenin iklimle ilgili hedeflerini sadece niyet değil, yasal bir zorunluluk haline getiren, hesap verebilirlik mekanizması olan bir düzenlemedir. Bu tür yasalar, hem özel sektörü hem kamu kurumlarını dönüştürücü güce sahiptir.

TÜRKİYE’DE TARIM ve HAYVANCILIK SEKTÖRÜNE OLASI OLUMSUZ ETKİLER

1. Küçük ve Orta Ölçekli Çiftçiye Aşırı Yük

• Türkiye’deki çiftçilerin %80’i küçük veya orta ölçekli aile işletmeleridir.

• İklim kanunuyla birlikte raporlama, denetim, belge alma, yatırım yapma gibi yükümlülükler bu kesim için büyük bir maliyet yaratabilir.

• Bu durum, bazı çiftçilerin üretimi bırakmasına bile neden olabilir.

2. Hayvancılıkta Metan Sınırlaması: Üretim Kısıtlanabilir

• Büyükbaş hayvancılık, metan salımı nedeniyle hedef sektör olabilir.

• AB’de olduğu gibi Türkiye’de de ileride “emisyon vergisi” veya “hayvan sayısına kota” gibi uygulamalar gündeme gelebilir.

• Bu da et ve süt üreticileri için maliyet artışı ve gelir kaybı anlamına gelir.

3. Sulama Sınırlamaları: Kurak Bölgelerde Üretim Riski

• Türkiye zaten yarı kurak bir ülkedir; sulama zaten pahalı ve sınırlıdır.

• İklim Kanunu ile su yönetiminde daha sıkı kurallar, tarımda alternatif ürün zorunlulukları gündeme gelebilir.

• Bu durum, özellikle Konya Ovası, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu gibi bölgelerde verim kaybı yaratabilir.

4. Gübre ve İlaç Kullanımında Baskı: Verimlilik Düşebilir

• Azotlu gübrelerin ve tarım ilaçlarının kullanımı sınırlandırılabilir.

• Ancak bu maddeler olmadan üretim yapmak, teknik bilgi, eğitim ve alternatif girdi gerektirir.

• Kısa vadede çiftçiler için verim düşüşü ve hastalık riski ortaya çıkabilir.

5. Makine Parkının Yenilenmesi Zorunluluğu

• Türkiye tarımı genelde eski traktör ve makinelerle yürütülür.

• Emisyon salan motorlara sınırlama gelirse, çiftçinin “yeşil motor” makineler alması gerekebilir.

• Bu da ciddi bir yatırım ihtiyacı ve finansman problemi demek olur.

6. Denetim, Belge, Raporlama Zorunluluğu

• Tarım ve hayvancılık işletmelerinden “karbon ayak izi raporu”, “iklim dostu üretim belgesi” gibi belgeler istenebilir.

• Bu belgeler, özellikle kırsal bölgelerde yaşayan ve dijital altyapısı zayıf olan çiftçiler için zorlayıcı ve karmaşık olabilir.

7. Kısa Vadede Üretim Azalabilir, Gıda Fiyatları Artabilir

• Yeni yükümlülükler → bazı üreticilerin üretimden çekilmesi → arz azalması → gıda fiyatlarında artış riski doğar.

• Hayvancılıktaki kısıtlamalar da et ve süt ürünleri fiyatlarını yukarı çekebilir.

TÜRKİYE’DE İKLİM KANUNU’NUN TARIMA ETKİSİ

• Türkiye, AB ile Gümrük Birliği nedeniyle yeşil mutabakat sürecine uyum sağlamak zorunda.

• Bu nedenle İklim Kanunu çıkmasa bile, ihracat yapabilmek için üretici zaten bu dönüşüme zorlanacak.

• Ancak bu sürecin teşviklerle ve eğitimle desteklenmemesi halinde, kırsal çöküş ve gıda güvenliği riski doğabilir.