Türk mali piyasalarına yönelik uzun bir süredir esen iyimser rüzgârların yerini, son günlerde, cevapsız soruların teslim aldığını görüyoruz. Gelin hep birlikte son beş haftayı inceleyelim. 19 Mart tarihinde Türkiye siyasetinde yaşanan iklim değişikliği ardından, TCMB’nin swap hâriç net yabancı pozisyonu 47,6 milyar dolar azaldı. 24 Nisan valörlü işlemleri kapsayan en güncel veri, bir günde 6,4 milyar dolar azalmaya işaret etti. Bu rakamın neredeyse 2 milyar dolardan fazlasından, altın fiyatlarının 3,500 dolardan 3,300 dolara çekilmesinin payı olduğu düşünülse de, kalan 4 milyar dolardan fazla kısmının ise erime olduğunu söylememiz gerekiyor.

Biraz daha büyük resimden bakmak gerekirse, Cumhurbaşkanlığı seçimi döneminde (Haziran 2023) eksi 77 milyar dolardan Şubat 2025 ortası artı 60 milyar dolara kadar yükselen TCMB’nin net döviz pozisyonu, rezervlere yönelik soru işaretlerini topyekûn ortadan kaldırmıştı. Lâkin, son beş haftada yatırımcı güvenini zedeleyen gelişmeler ardından, manşet rakamın 11,2 milyar dolar seviyesine kadar gerilediğinin altını çizmemiz gerekiyor (bakınız grafik). Bunu da çok açık bir şekilde, tablonun yeniden bozulmaya yüz tuttuğu yönünde okuyoruz. Daha da basit bir anlatımla, tıpkı bir ordunun savaşta en güçlü envanteri silah gücü ise, TCMB’nin son günlerde ‘gücünün’ azalmaya başlaması, düşmanlarının da iştahını kabartabilir. Bu benzetmeyi finans piyasalarına uyarlarsak, TCMB’nin net döviz pozisyonu yeniden negatif tarafa geçerse, dövize yönelik son haftalarda başlayan talebin ivme kazanmaya başlayabileceğini göz ardı etmiyoruz.

Sayıların dili ile argümanlarımızı kuvvetlendirmek gerekirse, 18 Nisan ile sona eren haftaya ilişkin verilere göre, parite etkisinden arındırılmış seriye göre yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduatları 2,4 milyar dolar artarken, sene başına göre artış 16,9 milyar dolar (son beş hafta 8,8 milyar dolar) olmuş. Yurt içi yerleşiklerin döviz talebine paralel, TL’nin toplam mevduat havuzundaki pay %60’lı seviyeden %57’li seviyelere geriledi. Öte yandan, menkul kıymet istatistiklerine göre, söz konusu haftada, yabancı yatırımcı, tahvilden 1,0 milyar dolar, eurobond cephesinden ise 0,7 milyar dolar satış gerçekleşti. Böylelikle, 19 Mart sonrasına ilişkin verilerin yekûnü, 13,6 milyar dolar çıkış seviyesine ulaşmış. Özetle, hem yerel hem de yabancı yatırımcıların TL cinsi varlıklara arasının biraz ‘soğuduğunu’ üzülerek görüyoruz.

Son haftalarda yapmış olduğumuz müşteri ziyaretlerinde, TCMB’nin döviz kurunu ne kadar daha müdafaa edebileceği sorusu ile sıklıkla karşı karşıya kaldığımızı söylememiz gerekiyor. Hatırlanacağı üzere, günlük faiz farkı kadar hatta bazen de daha az kurun yükselmesine izin veren TCMB, uzun süre reel değerlenmeye de izin verdi. 19 Mart tarihinde USDTRY kurunun aniden kontrolden çıkarak 36,60’lı seviyelerden 42,00 seviyesine kadar yükselmesi sonrası 38,00 seviyesinde istikrar kazandı. Ardından, son günlerde faiz farkı hesabının yeniden devreye alan TCMB, kurun da 38,40 seviyesine kadar yükselmesine izin verdi. Rezervlerin elverdiği sürece, enflasyonla savaşta, kur hareketlerinde fevri savrulmalara TCMB’nin izin vermeyeceğini düşünsek de, olumlu havanın sekteye uğramasına paralel USDTRY kurundaki yükseliş isteğinin de devam edeceğini düşünüyoruz. Hatta, TL’deki reel değerlenmenin sınırlı kalması, döviz talebinde artışa da neden olabileceğini düşünüyoruz. Türk ihracatçısı için Euro’nun, KKTC insanı için ise Sterlinin dolar karşısında son haftalarda şaha kalkması ile TL’nin sepet bazında değer kaybının ise gözle görülür bir hâl aldığını da not etmemiz gerekiyor.

İşin üzücü tarafı, TCMB’nin faiz setinde en yüksek noktadan piyasayı belli bir oranda fonlaması ve Türk Lirası referans faizin (piyasada iş gören faizin) %48,99 seviyesinde olduğu bir ortamda bile TL ve TL cinsi varlıkların hırpalandığını üzülerek izliyoruz. Çok açık bir şekilde, siyasi cenahtan yatırımcı iştahını kabartacak haberler gelmediği müddetçe, rüzgârın pek de yön değiştirici olmayacağı kanaatindeyiz. Hafta sonunda İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı bazı kurumlarının üst düzey yöneticilerine yönelik olarak yeni bir gözaltı dalgasının gerçekleştiğini gördük. Bu adım var olan siyasi kaynaklı tansiyonu artırma riski taşıdığını düşünüyoruz. Öte yandan, Cuma gecesi Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P, Türkiye’nin BB- olan kredi notunu ve durağan olan görünümünü teyit etti. İç ve dış kaynaklı risklere işaret ederken, sıkı para politikasının dengeleyici olacağını belirtti.

Dünyada ise Trump’ın göreve dönüşünden sonraki ilk yüz gün, küresel düzende büyük sarsıntılara sahne oldu. Sert tarifeler, müttefiklere yönelik küçümseyici tavır ve Rusya’ya yakınlaşma gibi adımlar, ABD’nin geleneksel ilişkilerini zedeledi, dünya genelinde güven krizine yol açtı. Avrupa savunmasını güçlendirme ve Çin ile ekonomik bağları artırma eğilimi belirginleşirken, ABD’nin liderliğine duyulan güven ciddi şekilde aşındı. Beyaz Saray ise Trump’ın hızlı ve kararlı adımlarla barış ve refahı hedeflediğini savunsa da, oluşan hasarın kalıcı olabileceği endişesi ise doların zayıf performansının -her ne kadar son günlerde biraz ivme kaybetse de- korunduğunu görüyoruz. Kuvvetle muhtemel, ikinci yüz günde de, ticaret anlaşmaları ve barış görüşmeleri odaklı bir ajanda ile karşı karşıya kalacağız.

Hazır barıştan söz etmişken, Trump ve Zelenskiy, Papa Francis’in cenazesi için bulundukları Vatikan’da özel bir görüşme gerçekleştirerek Ukrayna’da barış umutlarını yeniden canlandırmaya çalıştığını gördük. İkilinin, ilk defa Oval Ofis’teki gergin karşılaşmadan sonra yüz yüze geldiği toplantı kısa sürse de, her iki taraf da görüşmeyi verimli olarak değerlendirdi. Trump, görüşmeden sonra Putin’e yönelik sert açıklamalarda bulunarak Rusya’ya karşı daha ağır yaptırımların sinyalini verdi. Barış sürecinin zorlu ilerlediğini ve Kırım’ın statüsü ve yaptırımların kaldırılması gibi kritik konularda taraflar arasında derin görüş ayrılıklarının devam ettiğini de not edelim.

Hindistan, Keşmir’deki saldırının ardından Pakistan’a yönelik en kritik adımlardan birini atarak 1960 tarihli Indus Suları Anlaşması’nı askıya aldı. Bu karar, Pakistan’da milyonlarca çiftçinin ve şehirlerin hayati su kaynağını tehdit mânâsına geliyor. Reuters haberlerinde, Hindistan’ın akış bilgilerini paylaşmayı bırakması ve ileride suyu kendi kullanımına yönlendirme adımlarıyla tarım, enerji üretimi ve ekonomide ciddi krizlere yol açabileceğini okuyoruz. Pakistan tarafı, bu gelişmenin yeni ve uzun süreli bir çatışma dönemi başlatabileceği uyarısında bulunurken, nükleer başlığa sahip iki komşunun artan gerginliği jeopolitik risk algısını henüz bozmadı. ABD’nin desteklediği Hindistan ile Çin’in desteklediği Pakistan’ın karşı karşıya gelmesi, kalabalık coğrafyada işlerin bir anda istenmeyen boyuta sürüklenmesine neden olabileceğini göz ardı etmiyoruz. Risk göstergeleri şimdilik sakin: altının ons fiyatı haftaya gerileyerek 3,300 dolar seviyesinin altından başlarken, Brent cinsi ham petrolün varil fiyatı ise 67 dolar civarında salınarak geçen haftanın kapanış seviyelerinden işlem görüyor. Bitcoin ise 94bin dolar seviyesinde yatay…

Asya piyasalarının yeni haftaya ılımlı bir tablo ile başladıklarını görüyoruz. Gösterge endeks Tokyo borsası Toyota kaynaklı haberlerinin yardımı ile %0,5 yukarıda işlem görüyor. ABD borsalarının vadeli işlemlerinde ise benzer oranlarda düşüşler görüyoruz. Piyasadaki genel havayı ise ABD ile Çin ticaret geriliminde yumuşama işaretleri desteklerken, ABD Başkanı Trump, Çin lideri Xi ile görüştüğünü açıkladı. Çin doğrudan görüşmeleri reddetse de bazı ABD mallarına uygulanan vergilerde muafiyet sağladı. Trump ayrıca Japonya ile tarifeler konusunda anlaşmanın yakın olduğunu belirtti. Japonya Ekonomi Bakanı yeni bir görüşme turu için Çarşamba günü Washington’a gidecek. Tarifeleri konusunda iyimserlik bir miktar da olsa piyasaları desteklerken, yatırımcıların temkinli tarafta kalmayı tercih edeceklerini düşünüyoruz. En büyük 500 şirketin işlem gördüğü S&P 500 endeksi son kayıplarının bir kısmını telafi etse de, tarife belirsizlikleri nedeniyle dalgalanma riskinin devam etme ihtimâlini göz ardı etmiyoruz.

Mali piyasaların gündeminde bugün önemli bir veri bulunmuyor. Yeni haftanın mikro gündeminin ise oldukça yoğun ve kritik olduğunu görüyoruz. Apple, Microsoft ve Amazon gibi devlerin bilançoları, ticaret savaşının gölgesinde piyasalara yön vermeye aday görünürken, her ayın ilk Cuması olduğu üzere ABD istihdam raporu ABD ekonomisinin dayanıklılığı konusunda piyasalar için belirleyici olacaktır. Öte yandan, hafta içinde açıklanacak büyüme verileri ve enflasyon göstergelerini de yakından takip edeceğiz.

TCMB net döviz pozisyonunda yaşanan günlük değişim

Emre Değirmencioğlu 

​2025 yılı itibarıyla, 11 eski Sovyetler Birliği ülkesi Amerikan dolarını resmi işlemlerinde kullanmayı bırakma kararı almıştır. Bu ülkeler:

• Ermenistan

• Azerbaycan

• Belarus

• Kazakistan

• Kırgızistan

• Moldova

• Rusya

• Tacikistan

• Türkmenistan

• Özbekistan

• Ukrayna​

Bu ülkeler, 2025 ortalarından itibaren dolar cinsinden işlemleri aşamalı olarak sonlandırmayı planlamakta. ​

Bu adımın temel nedenleri arasında, ABD’nin finansal politikalarına olan bağımlılığı azaltma ve kendi para birimlerinin kullanımını teşvik etme isteği bulunmaktadır. Ayrıca, bu ülkeler, ABD’nin uyguladığı ekonomik yaptırımların etkilerinden kaçınmak ve bölgesel ekonomik iş birliklerini güçlendirmek amacıyla bu kararı almışlardı.​

Özellikle Rusya, Çin ile yaptığı ticaretin büyük bir kısmını Ruble ve Yuan üzerinden gerçekleştirmektedir. Bu durum, doların bölgedeki etkisinin azalmasına katkıda bulunmakta. ​

Bu gelişmeler, küresel finansal sistemde doların hakimiyetinin sorgulanmasına ve alternatif ödeme sistemlerinin geliştirilmesine yönelik çabaların artmasına neden olmakta.

ABD DOLARI ULUSLARARASI TİCARETTE NİÇİN TERK EDİLİYOR?

ABD dolarının uluslararası ticarette terk edilme nedenleri çok boyutludur ve son yıllarda hız kazanan “dedolarizasyon” süreciyle ilgilidir. İşte bu tercihin başlıca nedenleri:

1. ABD’nin Yaptırım Politikaları

• ABD, finansal gücünü dış politika aracı olarak kullanıyor (Swift sistemine erişimi kesmek, dolar transferlerini dondurmak gibi).

• Özellikle Rusya, İran, Venezuela gibi ülkelere uygulanan yaptırımlar, doların politik bir silah gibi kullanılmasına karşı tepki doğurdu.

 2. Alternatif Para Birimlerinin Yükselişi

• Çin’in Yuan’ı uluslararasılaştırma çabaları (örneğin enerji ticaretinde “petroyuan”).

• BRICS ülkeleri kendi ödeme sistemlerini ve rezerv para birimini geliştirme sürecinde.

• Avro, Ruble, Hindistan Rupisi, Yuan gibi alternatifler daha fazla kullanılmaya başlandı.

3. Doların Değer Dalgalanmaları ve ABD’nin Borçlanması

• ABD’nin artan bütçe açığı ve kamu borcu, doların uzun vadeli güvenilirliğini sorgulatıyor.

• Gelişmekte olan ülkeler, dolardaki dalgalanmalardan korunmak için yerel para birimiyle ticareti tercih ediyor.

 4. Enerji ve Hammadde Ticaretinde Yeni Dönem

• Geleneksel olarak petrol ve doğalgaz ticareti “petrodolar” sistemiyle yapılırken artık:

  • Çin–Suudi Arabistan gibi ülkeler enerji ticaretinde yuan kullanmayı gündeme alıyor.

  • Rusya–Hindistan arası petrol ticareti artık dolar değil, ruble–rupi ile gerçekleşiyor.

5. Çok Kutuplu Yeni Dünya Düzeni

• Tek kutuplu ABD merkezli dünya düzeni, yerini çok kutuplu (Çin, Hindistan, Rusya gibi merkezlerin güçlendiği) bir yapıya bırakıyor.

• Bu değişim, dolar merkezli finans sistemine duyulan ihtiyacı azaltıyor.

6. Bölgesel Ticaret Anlaşmaları ve Yerel Para Kullanımı

• ASEAN, SCO (Şanghay İşbirliği Örgütü), BRICS gibi örgütlerde yerel para ile ticaret teşvik ediliyor.

• İkili ticaret anlaşmalarında döviz yerine yerli para birimlerinin kullanılması artıyor.

ABD doları hâlâ rezerv para olarak güçlü olsa da, küresel egemenliği artık sorgulanıyor. Bu süreç hızlı olmasa da, dünya ticaretinin çok para birimli bir düzene evrilmesi kaçınılmaz görünüyor.

Ticaret savaşlarına dair gelişmeler gündemin üst sıralarında yer almaya devam ederken, jeopolitik cephede de tansiyon hızla yükseliyor. Nükleer silahlara sahip Hindistan ve Pakistan arasındaki ilişkiler, Keşmir’de düzenlenen ve 2008 Mumbai saldırılarından bu yana Hindistan’daki en kanlı sivil katliam olan saldırıda 26 turistin hayatını kaybetmesiyle yeniden gerilim hattına taşındı. Hindistan, saldırının ardından Pakistan’a yönelik sert diplomatik adımlar attı; 1960 tarihli İndus Nehri Su Paylaşım Anlaşması’nı askıya aldı, kara sınır kapısını kapattı ve diplomatik ilişkileri aşağı çekti. Buna karşılık Pakistan, hava sahasını Hindistan’a kapattı, tüm ticareti durdurdu ve vize işlemlerini askıya aldı. Bu karşılıklı hamleler, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri yılların en düşük seviyesine çekerken, Pakistan yönetimi Hindistan’ın adımlarını “savaş eylemi” olarak niteledi. Başbakan Modi ise saldırganların cezalandırılacağını sert ifadelerle duyururken, artan gerilim Pakistan tahvillerinde sert satışlara ve bölgesel risk algısında belirgin bir yükselişe neden oldu.

Öte yandan Rusya, 2025’in en büyük saldırısıyla Kyiv’i hedef alarak en az 12 kişinin ölümüne ve 90 kişinin yaralanmasına yol açtı. ABD Başkanı Trump, saldırıyı çok kötü zamanlama olarak niteleyip Putin’e “Vladimir, DUR!” çağrısında bulundu. Barış görüşmelerinde ilerleme olduğunu ve önemli bir anlaşmaya çok yaklaşıldığını belirten Trump, her iki tarafa da baskı yaptıklarını söyledi. Olumsuz tarafta kümelenen haberlere rağmen, piyasaların artık kötüyü fazlası ile fiyatlayarak toparlanma çabası içinde olduklarını da not etmemiz gerekiyor. Dün geceyi ABD borsaları yükselişle tamamlarken, teknoloji hisselerinin işlem gördüğü Nasdaq endeksinde yükseliş ise %3’e yakın gerçekleşti. Daha geniş bir açıdan bakmak gerekirse, Şubat zirvesine göre %20 gerileyen MSCI Dünya endeksi dün günü %1,6 yükselişle günü tamamlarken, son üç haftada %12,5 yükselmek kaydı ile kayıplarının yarıdan fazlasını da telafi ettiğini gördük.

Riskin arttığı dönemlerde sığınılan güvenli liman altın hafta içi 3,500 dolar seviyesi ile rekor tazelemesi ardından 3,340 dolar seviyelerine çekilirken, önemle takip ettiğimiz bir diğer enstrüman olan gümüş ise 33,50 dolar seviyesinde göreceli olarak güçlü kalmaya devam etti. Altın gümüş rasyosu, altının coştuğu hafta başı 107 seviyesinin üzerine kadar yükselmesi ardından 99 seviyelerine kadar geri çekilmesi hâliyle gümüşü destekledi. Elbette, ABD-Çin ticaret savaşında olsa bir anlaşma durumunda güvenli liman alımlarının yerini satışlara terk edeceğini göz ardı etmesek de, altın ve gümüş rallisinin ise fiat para sistemine olan güvensizlikle devam edeceğini düşünüyoruz. Gümüşte ilave alım için 35 dolar üzeri kapanış beklerken, henüz altın pozisyonu olmayan yatırımcıların ise teknik mânâda aşağıda önem arz eden 2,900 dolar seviyesini kollamalarını önerebiliriz.

Dijital altın bitcoin 94bin dolar seviyesinin kıyısında yatay bir seyir izlerken, bu yıl beğenmeyerek uzaktan takip ettiğimiz petrol ise 66 dolar seviyelerinde salınıyor. ABD’nin ticaret savaşına soyunduğu, doların değerini düşürerek ihracat avantajı yakalamaya çalıştığı, ekonomisinin resesyona girmemesi adına düşüş faiz talep ettiği bir ortamda, petrol fiyatlarının da göreceli olarak düşük seyretmesini arzulayacağını düşünüyoruz. Keza düşük petrol küresel enflasyon için de önemli bir parametre. Mesela Türkiye’den bir örnek vermek gerekirse, petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık düşüşün enerji ithalat faturasını 4-5 milyar dolar azaltarak yıllık enflasyonda 1 puanlık düşüşe neden olabileceğini biliyoruz. Bu minvalde, petrolün 50-60 dolar seviyelerine kalması, küresel enflasyon için ve ABD için olumlu bir gelişme olurken, Ortadoğu’da, özellikle İran ekseninde beklenenin aksine tansiyonun artmayacağını düşünüyoruz.

Dönelim Türk mali piyasalarına… USDTRY kuru, bu sabah, hafta sonu fonlama etkisi ile, pazartesi valörlü işlemlerde 38,40 seviyesine yükselirken, CDS risk primi 335 baz puan seviyesinde göreceli olarak yatay seyrini koruduğunu görüyoruz. 19 Mayıs tarihi baz alınırsa, TCMB adımlarına paralel, gecelik faiz %42’den bugünlerde 700 baz puanlık bir sıkılaştırma ile %49 seviyesine kadar yükseldi. Dün günün ikinci yarısında borsa cephesinde etkili olan yükselişin ise sebebini tam olarak anlayamadık. BİST100 ana endeksi günü %2’ye yakın artıda tamamlarken, asıl hareketin ise, TCMB’nin faiz kararı ardından sert satışlara boyun eğen bankacılık cephesinde olduğunu gördük: BIST-Banka endeksi (XBANK) günü %4,2’nin üzerinde artış kaydederek tamamladı. Dışarıda Şimşek’in ABD ziyaretinin olumlu geçtiğini okurken, IMF ve Dünya Bankası toplantıları için ABD’de bulunan TCMB Başkanı Karahan, Washington’da gerçekleştirdiği “Türkiye’de Para Politikası ve Enflasyon Görünümü” başlıklı sunumda, sıkı ve kararlı para politikası duruşunun yeniden dolarizasyon riskini sınırladığını ve dezenflasyon sürecini desteklediğini vurguladı.

Öte yandan, terörün sona erdirilmesi kapsamında yapılan görüşmelerin yolunda gittiğini görürken -belki de hisse senetlerinde dün yaşanan iyimserlikte bu gelişmenin de payı vardır- başta MHP Lideri Bahçeli olmak üzere hükûmetin ise konuyu fazlası ile önemsediğini not etmemiz gerekiyor. TCMB’nin ise rezerv pozisyonunda faiz artırım hamlesi ardından arzu ettiğimiz iyileşmenin bir türlü istenilen düzeyde ilerlemediğini görüyoruz. 19 Mart tarihinden bu yana rezervlerde yaşanan erime dursa da, TCMB’nin henüz rezerv birikimi noktasında olmadığını gözlemliyoruz. Şöyle ki, 22 Nisan valörlü işlemler sonucunda TCMB’nin swap hâriç net döviz pozisyonu 2,5 milyar dolar iyileşirken, parite ve altın fiyatlarının da etkisi düşünülürse, iyileşmenin anlamlı olmadığını görüyoruz. Manşet rakam: 17,6 milyar dolar.

TCMB’nin açıkladığı Şubat ayı verilerine göre, finansal kesim dışındaki firmaların net döviz açık pozisyonu, bir önceki aya göre 7,3 milyar dolar artarak 155,4 milyar dolar oldu. 2023 sonuna göre baktığımızda ise net döviz pozisyonunda 85,7 milyar dolar büyüklüğünde bir açılmanın yaşandığını görüyoruz. Kuvvetle muhtemel, yüksek faizlerin de etkili olduğu kârsızlık sorunu nedeniyle şirketlerin döviz bozarak carry trade işlemlerine bizzat soyunarak TL faiz getirisinden faydalanmaya çalıştıklarını görüyoruz. Riskli mi evet ama kârsızlık ortamında yapacak pek de başka bir şey kalmıyor.

Yeni gün başlangıcında, YEN’deki zayıflamanın etkisiyle gösterge endeks Tokyo borsası %2’ye yakın yükseliş kaydederken, teknoloji ve çip hisselerine gelen alımları da yardımı ile Tayvan borsası olumlu mânâda ayrıştı. Öte yandan, Başkanı Trump’ın gümrük tarifelerine yönelik tonunu yumuşatması, Çin ile ticaret görüşmeleri yaptıklarını ve bunun da yolunda gittiğini söylemesine rağmen, Çin’in bu bilgiyi yalanladığını görüyoruz. Yine de, yukarıda da dile getirdiğimiz üzere, küresel mali piyasaların toparlanma gayreti içinde olduklarını görüyoruz. Alphabet’in reklam gelirleri beklentileri aşarak %8,5 arttı, Google Cloud büyümesi yavaşlasa da şirketin toplam geliri ve kârı tahminleri geçti. 70 milyar dolarlık hisse geri alım açıklaması ve güçlü yapay zekâ vurgusu, hisselerin %4 yükselmesini sağladı. Bu gelişme, teknoloji hisselerinde genel bir iyimserlik yarattı.

Mali piyasaların gündeminde bugün İngiltere’de perakende satışlar, ABD’de ise Michigan tüketici güven endeksi takip edilebilir. herkese güzel bir hafta sonu dileriz.

Emre Değirmencioğlu