Para politikası, kamu borçlanma maliyetlerini getiri eğrisinin şekli ve borçlanma ihalelerine yönelik talep üzerinden etkileyebiliyor. Sıkı para politikasının uygulandığı dönemlerde kısa vadeli faizler politika faiziyle birlikte yükselirken, enflasyonda düşüş beklentisi uzun vadeli faizleri düşürebiliyor. ^[1] Benzer şekilde enflasyon ile mücadele, öngörülebilirliği artırarak bankaların borçlanma araçlarına yönelik risk iştahını ve risk taşıma kapasitesini güçlendiriyor. Böylelikle, tahvilin yeniden ihraç edildiği ihalelerde talep eğrisinin esnekliği artıyor ve ikincil piyasadaki faiz değişimi sınırlı kalıyor. Bu yazıda, Hazine ve Maliye Bakanlığı (Hazine) yeniden ihraç ihaleleri bağlamında, sıkı para politikası duruşunun borçlanma maliyetlerini azaltıcı etkisini inceliyoruz.

Hazine borçlanma ihalelerinde oluşan talep eğrisi, ihale kesim noktasına kadar gerçekleşen fiyat-miktar verileri kullanılarak hesaplanabiliyor (Grafik 1). ^[2] Talep eğrisi, Hazine ihalelerinde oluşan borçlanma miktarı ve maliyeti arasındaki ilişkiyi gösteriyor. Talep eğrisinin daha yatay konuma gelmesinin fiyat esnekliğinin artması anlamına geldiğini not düşelim. Tahvil fiyatlarıyla faizleri arasındaki negatif ilişkiyi de göz önüne aldığımızda, daha esnek (yatay) bir eğri, aynı miktarda borçlanma için Hazine’nin maliyetini azaltıyor.

Talep eğrisinin esnekliğinin şekillenmesinde, para politikası duruşu destekleyici bir rol oynar. Nitekim Hazine borçlanma ihalelerinde oluşan miktar ve fiyat değerlerine dönemsel bakıldığında, sıkı para politikası uygulanan dönemlerde daha esnek bir talep eğrisi oluştuğunu görüyoruz (Grafik 2). ^[3] Buradaki temel husus, ihalelerde gözlenen talep eğrisinin yataylaşmasının bankaların risk taşıma kapasitesinin artmasıyla ilişkilendirilmesi. ^[4] Sıkı para politikasının olduğu ortamda, eğrinin uzak ucu yukarı yönlü kayıyor ve böylece miktarın fiyat üzerindeki etkisi azalıyor. Bir diğer deyişle, eğrideki yataylaşma ihalede gerçekleşen talep koşullarının iyileştiğini ve Hazine’nin daha düşük maliyetle borç alabildiğini gösteriyor.

Analiz sonuçları, sıkı para politikasının birincil piyasadaki söz konusu olumlu etkisine işaret ediyor. Borçlanma ihalelerinde oluşan esneklik değişiminin maliyetler üzerindeki etkisi Grafik 3’te gösteriliyor. Taralı alan, sıkı para politikası duruşu çerçevesinde esnekliklerdeki artış kanalıyla borçlanma maliyetindeki azalışı gösteriyor. TCMB’nin son parasal sıkılaşma döngüsüne odaklanıldığında, Hazine yeniden ihraç ihalelerinde borçlanma maliyetlerinin ortalamada 40 baz puan düştüğü görülüyor. Bunun ise, kamu maliyesine yaklaşık 6,8 milyar TL katkıda bulunduğunu hesaplıyoruz.

Sonuç olarak, sıkı para politikası parasal aktarım kanalı üzerinden tahvil piyasalarında getiri oranlarını artırırken, öngörülebilirlik ve beklentiler kanalı üzerinden yeniden ihraç ihalelerinde gerçekleşen talep esnekliğini destekliyor. Öngörülebilirlik ve kredibilite katkısıyla artan esneklik bankaların risk taşıma kapasitesinin yükselişine işaret ediyor. Böylece, TCMB’nin politika duruşu ile finansal sistemi desteklediğini ve Hazine ihaleleri üzerinden kamu maliyesine katkıda bulunduğunu değerlendiriyoruz.

****************

[1] Ters eğimli getiri eğrisi olarak bilinen bu durum genellikle sıkı para politikası uygulanan dönemlerde ortaya çıkmakta ve ilerleyen dönemde faizlerin düşük enflasyon ya da yavaşlayan iktisadi faaliyet nedeniyle gelecekte düşeceği beklentisini yansıtmaktadır.

[2] Talebin fiyat esnekliği, (𝜕𝑄/𝜕𝑃)*(𝑃/𝑄) formülüyle hesaplanmaktadır. Tüm esneklik ölçüleri için P ihale kesim noktasındaki fiyatı, Q ihale kesim miktarını temsil etmektedir.  Kesim noktası, ihale teklifleri ve esneklik görselleri oluşturmak amacıyla yapay olarak türetilmiştir. Analizlerde ise gerçekleşen ihale verileri kullanılmıştır.

[3] Talep esnekliği ihale öncesi ikincil piyasa fiyat değişimi, ikincil piyasa likiditesi, ihraç edilen kıymetin durasyonu, ikincil piyasa oynaklık seviyesi ve para politikası sıkılığı kukla değişkeni kullanılarak tahmin edilmiştir. Çalışmada, Ocak 2018- Aralık 2024 döneminde gerçekleşen sabit kuponlu kıymet ihalelerine (yeniden ihraç) ilişkin yatay kesit veri seti kullanılmıştır. TCMB faiz artışı döngüleri sıkı para politikası dönemi olarak kabul edilmiştir. Esneklik katsayısı, Hazine’nin aynı nominal miktar borçlanma durumu için hesaplanmıştır.

[4] Bkz. Albuquerque v.d. (2024) ile Çelebi v.d. (2025) çalışmaları.

Kaynakça

Albuquerque, R., Cardoso-Costa, J. M., & Faias, J. A. (2024). Price elasticity of demand and risk-bearing capacity in sovereign bond auctions. The Review of Financial Studies, 37(10), 3149-3187.

Çelebi, A. i., Demir, A. T., & Özbekler, A. G. (2025). Banks’ risk bearing capacity in the nexus of demand and supply driven bond auctions. Devam Eden Çalışma.

Kaynak: tcmbblog.org

Ticaretin Kadınları Platformu Adana’da Kadın Girişimcilerle Buluştu

Kadın girişimcilerin ekonomik hayatta daha fazla yer almasını sağlamak amacıyla 2022 yılında Türkiye Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER) ve Garanti BBVA iş birliğiyle hayata geçirilen Ticaretin Kadınları Platformu, 2025 yılı boyunca dört farklı şehirde buluşma gerçekleştirecek. Kadın girişimcilerin işlerini büyütmeleri, yeni pazarlara açılmaları ve ticaret hayatında daha fazla yer edinmeleri amacıyla düzenlenen Ticaretin Kadınları Buluşması’nın ilk etkinliği, Adana’da katılımcılara ilham verici fırsatlar sundu.

14 Ocak 2025 Salı günü Adana Ticaret Odası ev sahipliğinde düzenlenen buluşma, Adana Valisi, Adana İş Kadınları Derneği Başkanı, TOBB Adana Kadın Girişimciler Kurulu (KGK) Başkanı ve birçok önemli ismin katılımıyla gerçekleşti. Buluşma, kadın girişimcilerin ticaret hayatındaki rolünü daha da güçlendirmek ve onları geleceğe yönelik yeni fırsatlar için hazırlamak adına büyük bir adım oldu.

Esra Bezircioğlu: “Adana, Kadın Girişimciler İçin Büyük Bir Potansiyel Taşıyor”

KAGİDER Başkanı Esra Bezircioğlu, Ticaretin Kadınları Platformu’nun amacını şu şekilde açıkladı: “Garanti BBVA ile 2022 yılında hayata geçirdiğimiz Ticaretin Kadınları Platformu, kadın girişimcilerimize daha fazla fırsat sunmayı, onların ticaret hayatında daha fazla yer almasını sağlamayı ve sürdürülebilir bir geleceğe adım atmalarına yardımcı olmayı amaçlıyor. Bugün, Türkiye’nin en dinamik şehirlerinden biri olan Adana’da, bu platformun gücünü daha da büyüterek, kadın girişimcilerimizle bir araya gelmekten büyük bir mutluluk duyuyoruz. Adana, bereketli toprakları, güçlü sanayi altyapısı ve girişimcilik ruhuyla sadece Akdeniz Bölgesi’nde değil, tüm Türkiye’de ekonomik büyümenin önemli motorlarından biri. Tarım, sanayi, lojistik ve turizm gibi birçok alanda büyük fırsatlar barındıran Adana, kadın girişimcilerimiz için de eşsiz bir potansiyel sunuyor. Bu nedenle, Ticaretin Kadınları Buluşmaları’nın ilk adımını burada atmaktan gurur duyuyoruz. Kadın girişimcilerin işlerini büyütmeleri, yeni pazarlara açılmaları ve ticari ağlarını genişletmeleri için sunduğumuz bu buluşmalar, aynı zamanda onların birbirleriyle bilgi ve deneyim paylaşabilecekleri bir platform oluşturuyor. KAGİDER olarak, kadınların finansal okuryazarlığını artırmak, kamu ihalelerine erişimlerini kolaylaştırmak ve ekonomik hayatın her alanında daha güçlü bir şekilde yer almalarını sağlamak için durmaksızın çalışmaya devam edeceğiz. Bu yolculukta Garanti BBVA’nın desteği bizim için son derece değerli; cesaretlendirmeden eğitimlere, yeni pazar fırsatlarına kadar sağladıkları katkılar için kendilerine gönülden teşekkür ediyorum.”

Suriye’de Beşar Esad rejiminin Aralık 2024’te devrilmesinin ardından kurulan geçici hükümet, Türkiye’den yapılan ithalatı derinden etkileyecek bir karar aldı.

Yeni yönetim, Türkiye sınırından gelen ithal ürünlere uygulanan gümrük vergilerini yüzde 300 ila yüzde 500 arasında artırdı. Bu karar, iki ülke arasındaki ticareti adeta durma noktasına getirirken, birçok sektörde hem ihracatçılar hem de Suriyeli ithalatçılar büyük zorluklarla karşı karşıya kaldı. Özellikle Suriye’nin kuzeyinde muhalif güçlerin kontrolündeki sınır kapılarından gerçekleştirilen ticarette ciddi sorunlar yaşanıyor.

Güneydoğu Anadolu Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Celal Kadooğlu, bu gelişmelerle birlikte sektör temsilcilerinin ilgili bakanlıklarla sürekli temas halinde olduğunu ifade etti.

Kadooğlu, söz konusu gümrük vergisi artışının Türkiye’nin Suriye’ye ihracatını neredeyse durma noktasına getirdiğini belirterek, bu sorunun çözümü için diplomatik ve ticari adımlar atılması gerektiğini vurguladı.

Türkiye’nin Suriye’ye yönelik ihracatında önemli bir paya sahip olan hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve diğer gıda ürünleri başta olmak üzere pek çok sektör, alınan bu karar nedeniyle ciddi zararlar yaşama riskiyle karşı karşıya. İhracatçılar, yüksek vergiler nedeniyle rekabet güçlerini kaybetmekten ve ürünlerinin sınırdan geçememesinden endişe ediyor.
Celal Kadooğlu, gelişmeleri yakından takip ettiklerini dile getirerek “Bütün sektörlerimizi kapsayan bu sorunun çözümü için üzerimize düşenleri yapmaya çalışıyor ve bu krizin derinleşmeden çözümü için ilgili bakanlıklarımızla sürekli temaslarımızı sürdürüyoruz. Bu karar Suriyeli vatandaşların derin bir enflasyonla karşılaşması ve alım güçlerinin tamamen sıfırlanması anlamına da gelir” dedi.

Sınırda kilometrelerce TIR kuyruğu oluştu

Birçok ürüne uygulanan yüksek vergilerin ürünlerin üretim maliyetinin bile üç dört katından fazla olduğunu dile getiren Kadooğlu, “2024 yılında ortalama aylık 30 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdiğimiz Suriye’de şu an Suriye sınırından ihracatımız bu yüksek gümrük vergileri nedeniyle durma noktasına geldi. Sınırda TIR’ların oluşturduğu kilometrelerce kuyruk bunun en iyi göstergesidir. Gerek Dışişleri Bakanlığımız gerekse Ticaret Bakanlığımızın bu sorunun ivedi bir şekilde çözümü için Suriye’de kurulan geçici hükümet yetkilileriyle temaslarının olumlu sonuçlanacağına inanıyoruz” şeklinde konuştu.

Bakanlık harekete geçti

Öte yandan Suriyeli ithalatçılar da artan maliyetler nedeniyle hem stok yönetimi hem de piyasa talebini karşılama konusunda zorluklarla karşılaşıyor. Yeni geçici hükümetin bu kararı, bölgedeki ticari dengeleri değiştirmekle kalmayıp, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler üzerinde uzun vadeli olumsuz etkiler yaratabilir. Türkiye’den Suriye’ye ihracat yapan firmalar, sorunun çözümü için hükümet düzeyinde daha aktif bir müdahale bekliyor. Öte yandan, Suriyeli ithalatçılar da mevcut ekonomik durumun ticaret üzerindeki etkisini hafifletmek için alternatif çözümler arıyor. Ticaret Bakanlığı’dan edindiğimiz bilgilere gör, Suriye’nin geçici hükümeti ile Dış İşleri Bakanı Hakan Fidan’ın bugün yapacağı toplantıda bu konuyu masaya yatıracak. Görüşmede, iki ülkenin ticaretinin sekteye uğramaması için gümrük vergilerinin makul seviyeye çekilmesi yönünde bir karar çıkması bekleniyor.