Türkiye’de Pfizer/BioNTech’in geliştirdiği Covid-19 aşılarının da teslim edilmeye başlanmasıyla Haziran ayı içerisinde aşılama kampanyasına hız kazandırılması hedefleniyor.

Türkiye’de onay almış üç aşı bulunuyor. Bunlar Çin’in Sinovac şirketinin geliştirdiği CoronaVac, Rus üretimi Sputnik V ve Pfizer/BioNTech olarak sıralanıyor.

BioNTech’in geliştirdiği aşı ise kullanılan yeni teknoloji nedeniyle geleneksel aşılardan ayrışıyor. BioNTech aşısında mRNA (messenger RNA veya kurye RNA) olarak bilinen teknoloji kullanılıyor.

Şu anda mRNA yöntemiyle geliştirilmiş ve dünya genelinde kullanım onayı alan iki farklı aşı bulunuyor. Diğer aşı da ABD’li Moderna şirketinin geliştirdiği Covid aşısı. Ancak Moderna henüz Türkiye’de kullanılmıyor.

mRNA nedir?

BBC haberlerine göre bu yöntem aslında virüsün genetik yapısının kopyalanmasına dayanıyor.

Bilim insanları, mRNA tekniğiyle geliştirilmiş aşıların Covid-19 pandemisi için yaygın bir şekilde kullanılmasının başka birçok hastalık için de çığır açıcı bir gelişme olabileceğini söylüyor.

Bu teknik kapsamında, virüsün genetik kodunun bir bölümü alınıyor ve hücrelere nüfuz edilmesi için yağ ile kaplanıyor.

Bu sıvı, insanlara enjekte ediliyor. Böylece virüsten alınan genetik kod insan hücrelerine ulaştırılıyor.

Aşı, hücrelerin koronavirüsün hücreye girmesini sağlayan dikensi proteinin kopyasını üretmesini sağlıyor.

Böylece, bağışıklık sistemi de antikor üretiyor ve T hücreleri de vücudun zararlı olarak algıladığı bu yapılarla mücadele etmeye başlıyor.

Vanderbilt Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Önleyici Tıp Profesörü William Schaffner, mRNA teknolojisini “21’inci yüzyıl bilimi” olarak tanımlıyor ve mRNA temelli Covid-19 aşılarından alınan olumlu verilerin, gelecekteki enfeksiyon hastalıkları salgınlarıyla mücadelede önemli bir potansiyel sunduğunu belirtiyor.

mRNA aşıları ne kadar etkili?

Şu anda mRNA teknolojisini kullanan ve yaygın şekilde kullanılan iki aşı bulunuyor.

Bunlardan ilki Moderna’nın geliştirdiği Covid aşısı. Şirketin ABD Gıda ve İlaç Dairesi’ne (FDA) sunduğu rapora göre, bu aşı semptomatik vakaların önlenmesinde yüzde 94 etkili.

Diğeri de Pfizer/BioNTech’in ürettiği aşı. Şirket de aşının etkinlik oranını yüzde 95 olarak veriyor.

Yaygın şekilde kullanımlarının başlamasının ardından gerçek hayattaki uygulamalardan gelen veriler de benzer bir resim ortaya koyuyor.

Dünyada en hızlı aşılama programı uygulayan ülkelerden İsrail’de de BioNTech aşısının iki dozun ardından semptomatik vakaları yüzde 94, hastaneye yatışları da yüzde 87 oranında düşürdüğü tespit edildi.

mRNA aşısı ne kadar güvenli?

Yeni bir teknoloji olmasından dolayı son dönemlerde çok sayıda asılsız iddia ve komplo teorisinin merkezinde bulunuyor.

Ancak bu iddiaların herhangi bir bilimsel dayanağı yok. İnsanların genetik yapısını ya da DNA’sını değiştirmek gibi bir durum da söz konusu değil.

Bu teknoloji kullanılarak geliştirilen aşılar çok dayanıklı değil. Bu nedenle de çok ciddi bir soğuklukta taşınması ve saklanması gerekiyor.

Bununla birlikte Avrupa İlaç Ajansı, geçen ay içerisinde BioNTech aşısının saklama koşullarında değişiklik yapılmasını tavsiye etti. Buna göre, bir aya kadar normal buzdolabı koşullarında tutulması önerildi.

Bilim insanları ve dünyanın farklı yerlerinde yetkili kamu sağlığı kurumları, bu aşının güvenli olduğunu söylüyor.

İngiltere Ortak Aşı Komisyonu, hem BioNTech’in hem de Moderna’nın geliştirdiği aşıların güvenliğine dair çok titiz ve detaylı incelemeler yapıldığını ve bu aşıların güvenli olduğuna kesin bir şekilde kanaat getirilmesinin ardından kullanımına onay verildiğini açıkladı.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi de mRNA teknolojisi üzerindeki çalışmaların 10 yıllardır devam ettiğini belirterek, bu aşıları ‘yeni ama aşina’ olarak tanımlıyor.

CDC sitesinde, ‘mRNA aşılarla ilgili, daha önce grip, Zika, kuduz ve sitomegalovirüs için de çalışmalar yapıldı… Aşıların dışında kanser araştırmalarında da, bağışıklık sisteminin belli kanser hücrelerini hedef almayı öğrenmesi için de mRNA teknolojisi kullanıldı’ ifadeleri yer alıyor.

Nasıl Çalışıyor?

SARS-Cov-2 virüsü, insan hücrelerine girmek için yukarıda bahsettiğimiz “spike protein” olarak isimlendirilen başak proteinleri kullanır. Bu sözde diken şeklindeki proteinler, potansiyel aşılar ve tedaviler için cazip bir hedef oluşturur. Pfizer aşısı da Moderna’nın geliştirdiği aşı da virüsün spike proteinini oluşturmak için verilen genetik talimata dayanıyor.

Aşı, hücrelerimizin protein yapımı için okuduğu genetik materyal olan mesajcı RNA’yı kullanıyor. Kısaca, mRNA olarak adlandırılan bu molekül oldukça kırılgandır ve doğrudan vücuda enjekte edilirse doğal enzimlerimiz tarafından parçalara ayrılır. Bu nedenle de Pfizer ve BioNTech, aşılarını korumak için mRNA’yı lipit nanopartiküllerinden oluşan yağlı baloncuklara sarıyor. Bu kırılganlığından kaynaklı mRNA molekülleri, oda sıcaklığında çok hızlı bir biçimde ayrılırlar. Dolayısıyla, Moderna ve Pfizer aşılarının düşük sıcaklıklarda saklanması gerekiyor.

Enjeksiyondan sonra aşı parçacıkları hücrelere çarparak ve onlarla kaynaşarak mRNA’yı hücre içerisinde serbest bırakır. Hücrenin molekülleri bu kod dizilimini okur ve spike proteini (diken proteini- başak proteini) üretir. Aşının mRNA’sı sonunda hücre tarafından yok edilir ve herhangi bir kalıcı iz bırakmaz.

Başak proteinlerinden bazıları hücre yüzeyine giden ve uçlarını dışarı çıkaran sivri uçlar oluşturur. Aşılanan hücreler ayrıca bazı proteinleri yüzeylerinde bulunan parçalara ayırır. Daha sonra bu çıkıntılı sivri uçlar ve dikenli protein parçaları bağışıklık sistemimiz tarafından tanınabilir.

Aşılanmış bir hücre öldüğünde, ardında bıraktığı enkaz (kalıntı) birçok spike protein ve protein parçasını içerir ve bunlar daha sonra antijen sunan hücre adı verilen bir tür bağışıklık hücresi tarafından alınabilecek. Hücre, yüzeyinde, spike proteinin parçalarını bulundurur. Yardımcı T hücreleri olarak adlandırılan diğer hücreler bu parçaları tespit ettiğinde, yardımcı T hücreleri alarm verir ve enfeksiyonla savaşmak için diğer bağışıklık hücrelerinin devreye girmesine yardımcı olur.

B-hücreleri olarak isimlendirilen diğer bağışıklık hücreleri, aşılanmış hücrelerin yüzeyindeki koronavirüs sivri uçlarına ve protein parçalarına çarpabilir. Böylelikle de B hücrelerinin birkaçı spike proteinlerine kilitlenir. Bu B hücreleri, daha sonra yardımcı T hücreleri tarafından aktive edilirse çoğalmaya ve spike proteinini hedefleyen antikorları saçmaya başlayacaktır.

Antikorlar, koronavirüs sivri uçlarına (spike) takılabilir, virüsü imha için işaretleyebilir ve sivri uçların diğer hücrelere yapışmasını engelleyerek enfeksiyonu önleyebilir.

Antijen sunan hücreler, yüzeylerinde spike protein parçalarını gösteren herhangi bir koronavirüs ile enfekte olmuş hücreleri bulmak ve yok etmek için yok edici T hücresi adı verilen başka bir bağışıklık hücresi türünü de etkinleştirebilir.

Aşılamadan sonraki aylarda, antikorların ve öldürücü T hücrelerinin sayısının düşmesi mümkündür. Ancak, bağışıklık sistemi ayrıca koronavirüs hakkındaki bilgileri yıllarca, hatta on yıllarca saklayabilecek hafıza B hücreleri ve hafıza T hücreleri adı verilen özel hücreler içerir.Fakat bu konularda daha net ifadeler kullanabilmek için, aşıların faz-3 aşamasındaki sonuçlarının yayımlanmasını beklememiz gerekiyor.  Kaynak ve İleri Okuma

• What Are mRNA Vaccines, and Could They Work Against COVID-19? SmithsonianMag/Marcus Bang (accessed December 13, 2020). https://www.smithsonianmag.com/science-nature/mrna-vaccines-covid-19-180975330/
• How mRNA vaccines from Pfizer and Moderna work, why they’re a breakthrough and why they need to be kept so cold. TheConversation/Sandjay Mishra (accessed December 13, 2020). https://theconversation.com/how-mrna-vaccines-from-pfizer-and-moderna-work-why-theyre-a-breakthrough-and-why-they-need-to-be-kept-so-cold-150238
• How Moderna’s Vaccine Works. NewYorkTimes/Jonathan Corum&Carl Zimmer (accessed December 13, 2020). https://www.nytimes.com/interactive/2020/health/moderna-covid-19-vaccine.html
• How the Pfizer-BioNTech Vaccine Works. NewYorkTimes/Jonathan Corum&Carl Zimmer (accessed December 13, 2020). https://www.nytimes.com/interactive/2020/health/pfizer-biontech-covid-19-vaccine.html
• NIH clinical trial of investigational vaccine for COVID-19 begins. National Institute of Health (accessed December 13, 2020). https://www.nih.gov/news-events/news-releases/nih-clinical-trial-investigational-vaccine-covid-19-begins
• mRNA vaccines — a new era in vaccinology. Nature Reviews Drug Discovery, (2018). https://www.nature.com/articles/nrd.2017.243