Küçük yatırımcının büyük paralar kaybettiği adeta silkelendiği Borsa İstanbul’da faaliyet gösteren şirketlerde kalite düşüyor. Borsada işlem gördüğü halde konkordato ilan eden firma da var, sadece tabelası olan, kağıt üzerinde görünen şirketler de var. Borsa İstanbul, 2024’te finansman arayışındaki şirketlerin önemli duraklarından biri olmayı sürdürürken, halka arzlar da devam etti.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) verilerine göre geçen yıl 33 şirket halka arz olurken, halka açılma ihraç tutarı 57.3 milyar lira tutarında gerçekleşti. Bu yıl da borsada adeta halka arz rüzgârı esecek. 2025’te ise SPK’dan halka arz olmak için onay bekleyen 115 civarında şirket var.

17 ŞİRKET İFLAS ETTİ

Son yıllarda Borsa İstanbul’a açılan firmalardan bazıları bırakın faaliyetini sürdürmeyi bankalardan kredi alamaz hale gelmiş. Kapı kilit borsada işlem yapan firmalar var. Borsada işlem gören Mega Polietilen Köpük Sanayi (MEGAP) 16 Ağustos 2024’te konkordato başvurusu yapmıştı. 2010-2014 yılları arasında gerçekleşen halka arz furyasında halka açılan 117 şirketin 17’si iflas bayrağını asmıştı. Aralarında Bimeks, Ataş İnşaat, Ericom Telekomünikasyon, Bakanlar Medya, Arbul Entegre Tekstil gibi şirketler yatırımcısına da ciddi paralar kaybettirmişti.

KALİTE DÜŞÜYOR

Ekonomi kurmayları dolarizasyon yaşanmaması için sıcak paranın akacağı alternatif alanlar yaratmak zorunda ki bunun en önemli oyun alanı da Borsa İstanbul. Bu nedenle ekonomi kurmayların ağzından sık sık borsanın ne kadar gelecek ve fırsatlar yarattığını duymaya devam edeceğiz. Ekonomist Erol Taşdelen’e göre, Borsa İstanbul’da işlem gören firmaların kalitesi ciddi şekilde düşüyor.

Küçük hissedarlar söz sahibi olmalı

Ekonomist Erol Taşdelen, “Hiç faaliyet göstermeden tabela halde, kağıt üzerinde kalmış ama borsada hâlâ işlem gören firmalar biliyorum. SPK’nın önemli bir görevi küçük yatırımcıyı korumak ama bu tür firmalarla ilgili bir tedbir almıyor. Bilançosu yerlerde olup borsa değerine bakıyorsunuz çoğu firmada anormal şişkinlikler yaşanıyor” dedi. Borsa firmalarında diğer ciddi bir sorun da yüzde 1’i elinde tutanın, yönetimi de elinde tuttuğuna dikkat çeken Taşdelen, Bu durumda diğer yüzde 99’luk hisse sahipleri küçük ortağın elinde/inisiyatifine terk edilmiş oluyor. Yüzde 50’den fazla kısmı borsada olan firmalarda küçük hissedarlar da söz sahibi olmanın yolu açılması gerekiyor yoksa spekülatif işlemlere açık bir saha oluşuyor” dedi.

Şehriban KIRAÇ-NEFES

Bir hafta içinde üç büyük şirketin konkordato ilan ettiğini öğrendik. Uzun bir dönem boyunca Türkiye Müteahhitler Birliği Başkanlığı’nı yapan Mithat Yenigün’ün bir zamanlar dünyanın en büyük 225 müteahhidi listesinde yer alan şirketi Yenigün İnşaat, Zara, Mango, H&M gibi uluslararası markaların tedarikçileri arasında yer alan giyim şirketi 3F Tekstil ve borsaya da açık köpük levha üreticisi Mega Polietilen. Nasıl Bir Ekonomi gazetesinin haberine göre bu yılın ilk yedi ayında toplam bin 554 konkordato talebi oldu. Önümüzdeki dönemde bu sayının daha da büyüyeceğini, çok daha büyük şirketlerin konkordato kervanına katılacağını söylemek kehanet olmaz. Adını da koyalım: Ekonominin içine girdiği bu ağır sürecin adı basbayağı iflas dalgası.
İflas anlaşması anlamına gelen konkordato Türkçeye İtalyancadan geçmiş bir kelime. Ticaret mahkemesinin onayladığı bu anlaşmada alacaklılar, alacaklarının belli bir bölümünden feragat eder ya da vadesi gelmiş borçların vadesi uzatabilirler. Konkordato, borçlarını ödemede zorlanan şirketin bir kısım borçlarından kurtularak yola devam etmelerini hedefler. Ama pratikte bunu yapabilen şirketlerin oranı çok sınırlıdır. Bankacılık yazarı Erol Taşdelen’e göre konkordato ilan eden şirketlerin sadece yüzde 20’si iflastan kurtulabiliyor.
Konkordatoların arkasında neyin olduğunu biliyoruz, Merkez Bankası’nın uyguladığı sıkı para politikasının Türkiye ekonomisini durma noktasına getirmesi ve TL’nin reel olarak değerlenmesinin özellikle ihracatçı şirketleri vurması. Ekonomi ikinci çeyrekte ya küçüldü ya da sıfıra yakın bir oranda büyüyebildi. İçinde bulunduğumuz üçüncü çeyrekte durgunluk ve daralma kuvvetle muhtemel daha da derinleşti. Merkez Bankası’nın son enflasyon raporunda yer alan çıktı açığı tahmini küçülmenin son çeyrekte de sürmesini, 2025’te ise ekonominin yüzde 1.5 civarında büyümesini öngörüyordu. Bu, sıkı para politikasının çok uzun bir süre boyunca sürdürüleceği anlamına geliyor. Merkez Bankası’nın dünkü faiz kararı da bunun teyidi oldu: Karar metninde sıkı para politikasının kademeli biçimde de olsa gevşetileceğine dair en ufak bir atıf dahi yoktu. Karar metni ilk faiz indiriminin bu yıl sonundan önce gelmeyeceğini, belki de 2025’e kalacağını, reel sektörün krediye erişimini engelleyen katı sınırların da daha epey bir süre gevşetilmeyeceğini söylüyordu.
Merkez Bankası’nın enflasyonla mücadele için kullandığı araçlardan biri sıkı para politikasıysa diğeri de TL’nin reel olarak değerlenmesinin sağlanması. Dünkü kararda “Para politikasındaki kararlı duruş; yurt içi talepte dengelenme, Türk Lirası’nda reel değerlenme ve enflasyon beklentilerinde düzelme vasıtası ile aylık enflasyonun ana eğilimini düşürecek ve dezenflasyon sürecini güçlendirecektir” denilerek bu bir kez daha belirtildi. Türk Lirası’nda reel değerlenme ile kastedilen, dövizdeki yükselişin enflasyonun altında tutulması. Bunun ihracatçıları, özellikle de tekstil-giyim gibi emek yoğun sektörleri derinden etkilediğini, bu nedenle müşteri kaybettiklerini biliyoruz. Nitekim Akdeniz Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (AHKİB) Başkanı Gürkan Tekin’e göre sektörün ihracatı bu yıl yüzde 10 düştü. Zara, Mango, H&M gibi devlere üretim yapan 3F Tekstil’in konkordato ilanında bunun, yani TL’nin reel olarak değerlenmesinin pay sahibi olduğunu tahmin etmek zor değil.
Bu iki politikanın etkisiyle tekstil ve hazır giyim başta olmak üzere birçok sektörde işler durma noktasına gelmiş durumda. Normalde arı kovanına benzeyen Merter’de ve sektör şirketlerinin yoğunlaştığı diğer semtlerde alışılmamış bir sessizlik var ne zamandır. Belki de yapacak iş kalmadığından şirket koridorlarında dedikodu çarkı dönmeye başlamış durumda. Yaşayanların 2001 Krizi’nden hatırlayacağı bu çarka olmadık şirketlerin, “Yok canım, o kadar da değildir” dedirten devlerin isimleri konu ediliyor. Bunların bir kısmının abartı, yakıştırma olduğunu 2001 Krizi deneyiminden hareketle tahmin edebiliyorum. Ama bir kısmının doğu çıkma ihtimalinin yüksek olduğunu da.
Konkordatolar, iflaslar ve onların bir sonucu olarak üzerimize gelmekte olan işsizlik dalgasının sonrasında düze çıkabilecek, enflasyonu düşürebilecek miyiz bari? Devletin enflasyonla mücadele edilmiyormuş gibi harcamaya devam etmesi ve Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda hazırlanan vergi paketinin Meclis’e kuşa dönerek gelmesi bunun da garanti olmadığını söylüyor.

Önce yazının ana fikrini özetleyeyim: Enflasyonu düşürmek için uygulanan sıkı para politikası Türkiye ekonomisini durgunluğa soktu, buradan tek parça halinde çıkmak mümkün olmayacak.
Aslında yaşadığımız şeyin bir durgunluk olup olmadığı da tartışmaya açık. Mahfi Eğilmez Türkiye’nin içinde bulunduğu durumu stagflasyon, yani durgunluk içinde yüksek enflasyon olarak tanımlıyor, bu aslında daha doğru.
“Yüksek enflasyonu biliyoruz, durgunluk nerede” diye soranlar olabilir, zira en son açıklanan gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) durgunluğa değil büyümeye, hem de güçlü büyümeye işaret ediyordu. Türkiye ilk üç ayda yıllık bazda yüzde 5.7, bir önceki çeyreğe göre ise yüzde 2.4 büyümüştü. Ama işte ondan sonra, yani ikinci çeyrekte Türkiye ekonomisi durdu ve içinde bulunduğumuz üçüncü çeyrekte durgunluk muhtemelen daha da derinleşti. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), öncü verilerden hareketle ekonominin ikinci çeyrekte küçüldüğünü tahmin ediyor. Veriler gerçekten de ikinci çeyrekte ekonominin fren yaptığını söylüyor. Mesela sanayi üretimi haziranda yıllık bazda yüzde 4.7 daraldı. Aynı ay işsizlik 0.7 puan artarak yüzde 9.2’ye çıktı. Konut ve otomobil satışlarında da ikinci çeyrekte ciddi düşüşler yaşandı.
Borsa İstanbul’a gelen büyük şirketlerin ikinci çeyrek bilançoları da kâr ve cirolarda sert daralma yaşandığını gösteriyor. Özellikle Koç Holding şirketleri Arçelik, Tofaş, Ford Otosan, Tüpraş ve Türk Traktör’ün kârlarında sert düşüşler görüldü, buna bağlı olarak Koç’un cirosu ilk altı ayda yüzde 103 azaldı. (Bununla birlikte borsa şirketlerindeki daralmada enflasyon muhasebesinin etkisinin bulunduğunu da göz ardı etmemek gerek.)
Manzara açık: Ekonomi yönetimi geçen yıl değişmiş ve Merkez Bankası 2023 Haziran’ında faiz artırımlarına başlamış olsa da bu yılın mart ayındaki yerel seçimler öncesinde sert frenden kaçınıldı. Mart seçimlerinden sonra ise kredi büyümesine getirilen sınır gibi önlemlerle ekonomide vidalar iyice sıkıldı ve Türkiye durgunluğa girdi.
Ekonominin durgunluğa girmesinde sıkı para politikasının yanı sıra ihracatta işlerin yolunda gitmemesinin de payı var. İhracat artışı geçmiş dönemlerle karşılaşıldığında durma noktasında. Bunda Türkiye’nin ana ihracat pazarı Avrupa’da işlerin kötü gitmesinin yanı sıra (Mesela Almanya ikinci çeyrekte yine daraldı) uygulanan para politikası nedeniyle TL’nin reel olarak değerlenmesinin de payı büyük.
Merkez Bankası TL’nin reel olarak değerlenmesini istediğini faiz kararlarında zaten söylüyor. Enflasyonla mücadelenin bir ayağı yüksek faiz ve sıkı para politikası ise diğerinin TL’nin reel olarak değerlenmesi olduğu bir sır değil. Güzel ama bu politika ihracatçı şirketlerin rekabet yeteneklerini yitirmesine yol açtı. Maliyetleriniz artarken döviz aynı oranda artmıyorsa ne yaparsınız? Mecburen fiyatlarınıza döviz bazında zam yaparsınız. Peki başka ülkelerdeki rakipleriniz fiyatlarını artırmıyorsa ne olur? Müşterilerinizi onlara kaybedersiniz. İhracatçıların yaşadığı sorun işte bu.
Liranın reel değerlenmesi ihracatta özellikle emek yoğun sektörleri derinden etkiliyor. Zaten en sert fren yapan sektörler de bunlar. En başta da tekstil ve hazır giyimi. Bu iki sektörden gelen haberler kötü. Hatta çok kötü. Küçük şirketlerde devrilmeler ve konkordatolar zaten başlamıştı, son dönemde büyük şirketlerin de zora girdiği konuşulur oldu. Örneğin, önceki gün İç Anadolu ve Trakya’da üretim yapan büyük bir giyim şirketinin toplam 1.7 milyar TL civarındaki borcunu ödeyemeyerek konkordato ilan ettiğini duydum.
Sıkı para politikası ve değerli TL politikası daha epey bir süre devam edeceği için önümüzdeki dönemde bu tip haberlerin daha da yoğunlaşacağını ve Türkiye’nin büyük bir konkordato/iflas ve işten çıkarma dalgasıyla karşı karşıya kalacağını tahmin ediyorum. Bankavitrini.com yazarı Erol Taşdelen’in hazırladığı tablo daha şimdiden konkordato sayısında büyük artış yaşandığını gösteriyor.

Gamlı baykuş olmak istemem ama görünen köy kılavuz istemiyor, sonbahar ve kış ayları çok zor geçecek, çok firma batacak, yüz binlerce insan işsiz kalacak.
Öyleyse toplumdan (çiftçiler hariç) neden hiç ses yok, diye sorulabilir. Muhtemelen bu fırtına öncesi sessizlik.

HABER10