21. yüzyılın küresel düzeninde ekonomik aktörlerin ağırlık merkezi ciddi şekilde değişti. Devletlerin politik ve hukuki gücü tartışılmaz şekilde varlığını korurken, ekonomik gücün büyük bir kısmı artık uluslararası şirketlerin elinde. Bu durum, ulus-devletler ile çok uluslu şirketler arasında zaman zaman örtülü, zaman zaman açık bir çıkar çatışmasına yol açıyor. Peki neden? Neden uluslararası büyük şirketler, ulusal devletlerle karşı karşıya geliyor?

1. Kâr Maksimizasyonu ile Kamu Yararı Arasında Kesişmeyen Çizgiler

Her şirketin temel amacı kâr etmektir. Üstelik uluslararası şirketler, hissedarlarını memnun etmek için bu kârı maksimum düzeye çıkarmak zorundadır. Devletlerin temel görevi ise toplumsal faydayı gözetmektir. İşte çatışmanın ilk temel taşı burada ortaya çıkar:

• Bir şirket, düşük maliyet için çevreyi kirletebilirken, devlet buna çevre yasalarıyla karşı çıkar.

• Şirketler ucuz işgücü arayışındayken, devletler sosyal refah ve iş güvencesi sağlamaya çalışır.

Bu iki öncelik arasındaki gerilim, zamanla sistematik bir çatışmaya dönüşür.

2. Vergi Politikaları: Devletler Almak, Şirketler Kaçmak İster

Devletlerin kamu hizmetlerini sürdürebilmesi için vergi toplaması gerekir. Ancak büyük şirketler bu vergilerden kaçmak için oldukça sofistike yöntemler geliştirir:

• Transfer fiyatlandırması,

• Vergi cennetleri (offshore şirketler),

• Kârın düşük vergi oranlı ülkelerde gösterilmesi gibi.

Bu stratejiler devletlerin vergi tabanını aşındırırken, aynı zamanda ekonomik adaleti de tehdit eder.

3. Küresel Güçlerin Ulusal Egemenliği Zorlaması

Çok uluslu şirketler, faaliyet gösterdikleri her ülkede aynı kurallarla çalışmak ister. Ancak her ülkenin kendi yasaları, kültürü ve hassasiyetleri vardır.

• Örneğin: Bir sosyal medya devi, ifade özgürlüğü adına içerik denetimi yapmazken; bazı ülkeler bunu ulusal güvenlik tehdidi olarak görür.

• Teknoloji şirketleri veri gizliliği yasalarına uymamakta direnirken, devletler vatandaşlarının verisini korumak ister.

Bu durum, şirketlerin “devlet üstü” bir güce evrilmesine yol açar.

4. Devletlerin Regülasyonları ile Şirketlerin Lobi Gücü Arasındaki Savaş

Devletler yasa yapar, şirketlerse bu yasaları etkilemek için lobi faaliyeti yürütür. Bazı durumlarda şirketler:

• Mevzuatı kendi lehine değiştirmek,

• Rekabeti sınırlamak,

• Tekelleşmek için politikacılara baskı yapabilir.

Bu, demokrasiye zarar veren bir “gölge iktidar” oluşumuna yol açar.

5. Ulusallık – Yerellik – Millilik vs. Küresellik

Devletler, yerli üretimi destekleyerek ekonomilerini korumak ister. Bu, özellikle kriz dönemlerinde millî reflekslerle öne çıkar. Ancak küresel şirketler, sınırların kalkmasını ve serbest ticareti savunur.

• “Yerli malı kullan” kampanyaları, şirketler için pazar daralması anlamına gelir.

• “Koruyucu gümrük vergileri”, şirketlerin kâr oranını düşürür.

Buradaki ideolojik fark; bir tarafın “millet”, diğer tarafın “küresel pazar” bakışıyla açıklanabilir.

Yüzyılın Güç Dengesi Mücadelesi

Uluslararası büyük şirketler ile ulusal devletler arasındaki bu çatışma, sadece ekonomik değil; aynı zamanda politik, kültürel ve sosyolojik bir mücadeledir. Bu mücadelede bazen devletler galip gelir (örneğin Avrupa Birliği’nin Google ve Meta’ya verdiği cezalar), bazen ise şirketler (örneğin düşük vergili ülkelerde merkezlerini konumlandırarak devlet denetiminden kaçmaları).

Bu çatışmanın geleceği, belki de modern kapitalizmin gidişatını belirleyecek. Devletler halkın yanında durdukça, şirketler kâr hedefleriyle çatışmayı sürdürecek. Ancak çözüm, her iki tarafın da sınırlarını ve sorumluluklarını kabul etmesinden geçiyor. 2000’lere kadar “Üretimden gelen gücümüzü kullanacağız” söylemini kullanan Sosyal Demokrat siyasilerin bu söylemi “Tüketimden gelen gücümüzü kullanacağız” şekline çevirmeleri, Boykot kampanyalarını bir de bu gözle değerlendirmekte fayda var.

Erol TAŞDELEN-Ekonomist

Bankavitrini Notu:
Bu makale, finansal sistemin aktörleri arasındaki güç mücadelesini anlamak isteyen okurlar için bir pencere açmayı hedeflemektedir. Günümüzün banka, fintech ve regülasyon tartışmaları da bu makro çatışmanın küçük izdüşümleridir.

Türkiye İş Bankası, hayata geçirdiği ‘İşCep Start-up Müşteri Olmak İstiyorum‘ hizmetiyle, girişimcilerin, girişimcilik şubesine uzaktan müşteri olabileceğini duyurdu.

Bankadan yapılan açıklamaya göre, Türkiye İş Bankası, uzaktan kimlik tespiti yönetmeliği kapsamında hayata geçirdiği ‘Müşteri Olmak İstiyorum’ deneyimini girişimler için özelleştirerek, farklı şehirlerde yerleşik teknoloji girişimlerine, ‘İşCep Start-up Müşteri Olmak İstiyorum’ hizmetiyle dijitalden müşteri olma olanağı sunuyor.

Girişimcilik dünyasını yakından tanıyan, girişimcilerle aynı dili konuşup ihtiyaçlarını anlayan, alanında yetkin ve tecrübeli çalışanların yer aldığı startup şube modelinin ilkini Kasım 2021’de İş Kuleleri’nde, ikincisini İzmir’in önde gelen teknoloji girişimcilik merkezlerinden İzQ’da, üçüncüsünü ise Ankara Teknoloji Geliştirme Merkezi’nde (TEKMER) açan bankanın, girişimcilere yönelik ihtisas şubelerini yaygınlaştırma stratejisi doğrultusundaki dördüncü konumu İşCep oldu.

Teknoloji odaklı, inovatif, hızlı ölçeklenebilir ve sürdürülebilir iş modellerine sahip girişimciler, girişimcilik şubesine gitmeden, yeni hizmet sayesinde bankanın müşteri olabiliyor.

Girişimcilik şube müşterisi olan startuplar, ‘Teknolojik Girişimci Paketi’ne erişerek dijital kanallardan havale, EFT işlemlerini ücretsiz yapabiliyor.

‘Maximiles Business Startup Kredi Kart’ sahibi olarak ‘Amazon Web Services (AWS)’ işbirliğinde sunulan ‘AWS Activate’ kredisine erişebilen girişimciler, ayrıca ‘İşCep Startup’ temasını kullanarak özelleştirilmiş kampanya ve işbirliklerine ulaşabiliyor.

Girişimlerin, cep telefonlarına İşCep’i indirip Start-up Müşteri Olmak İstiyorum seçeneğine tıkladıktan sonra vergi kimlik, kimlik kartı ve cep telefonu numaralarıyla e-posta adresi bilgilerini girmesi gerekiyor. Bireysel müşteri numarası olan girişimciler sadece firmaları için başvuru formunu doldururken, banka müşterisi olmayanlar önce bireysel müşteri olarak işlemlere başlayabiliyor.

Tek ortaklı limited şirketler süreci uçtan uca dijital ortamda tamamlarken, birden fazla ortaklı limited şirket veya anonim şirket sahipleri süreci uzaktan portföy yöneticisi aracılığıyla tamamlayabiliyor.

Açıklamada görüşlerine yer verilen İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Sezgin Lüle, hızlandırma programlarının, fonları ve işbirlikleriyle girişimcilik ekosisteminin genişlemesini ve derinleşmesini desteklediğini belirterek, İstanbul, İzmir ve Ankara’daki girişimcilik şubelerine, girişimcilere ve ekosistem paydaşlarına geniş değer önerisi sunduklarını kaydetti.

Şubeleri aracılığıyla girişimcilik ekosisteminin yüzde 35’ini kapsayan müşteri portföyüne sahip olduklarını kaydeden Lüle, ‘İşCep Start-up Müşteri Olmak İstiyorum ile teknoloji girişimlerine özel ürün ve hizmetlerle donatılmış şube modelini ülke geneline yaygınlaştırıyoruz. Bu hizmetle ülkemizdeki tüm teknokentlere ulaşmayı amaçlıyoruz.’ ifadelerini kullandı.

Vision Pro’nun göz ve elle kontrol edilebilen arayüzü sayesinde, MobilDeniz kullanıcıları, temel bankacılık işlemlerini, bulundukları fiziksel ortamla etkileşim halinde gerçekleştirebiliyor. 

Dünyanın ilk uzamsal işletim sistemi visionOS ile güçlendirilen, karma gerçeklik gözlüğü Vision Pro ile, MobilDeniz‘in finansal özet, hesap bakiyesi görüntüleme ve kredi kartı işlemleri gibi temel bankacılık fonksiyonlarına, telefon ekranının yaşam alanına entegre edildiği kullanıcı arayüzü üzerinden erişim sağlanabiliyor.

Projenin yazılım geliştirme sürecini Intertech, yazılım danışmanlığı ve kullanıcı deneyimi tasarımını ise Commencis üstlendi.

 “Kanallarımızın tamamında müşteri deneyimini yukarı taşımayı hedefliyoruz”

DenizBank Şube ve Merkezi Operasyonlar Grubu Genel Müdür Yardımcısı Umut Özdoğan konuyla ilgili değerlendirmesinde şöyle dedi: “DenizBank olarak her zaman, teknoloji ve inovasyonu en üst seviyede kullanarak, müşteri deneyimini yukarı taşımayı hedefleyen bir kurum olduk. Intertech ve Commencis iş birliğiyle, Türkiye’de mobil uygulamasını Apple Vision Pro’ya taşıyan ilk banka olmaktan gurur duyuyoruz. Vision Pro’nun uzamsal bilişim özelliklerinden faydalandığımız bu iş birliği ile MobilDeniz kullanıcıları, finansal varlıklarını, dijital ve fiziksel ortamın etkileşimde olduğu yeni bir formatta yönetebiliyorlar. Hesap bakiyelerini ve borçlarını görüntüleyip, kredi kartı ödemelerini aynı şekilde gerçekleştirebiliyorlar. Finansal hizmetlerle etkileşimi, artırılmış gerçeklik ve giyilebilir teknolojiler ile bu şekilde zenginleştirmekten mutluluk duyuyoruz”.

“Bankacılığın en yüksek teknolojilerle entegrasyonunu destekliyoruz”

Intertech Genel Müdürü Ömer Uyar: “MobilDeniz’in Vision Pro’ya entegrasyonu ile, uygulamamızı müşteri deneyimini açısından daha da geliştirip en üst seviyeye taşıdık. Veri korumasına yönelik yüksek güvenlik standartları uyguladığımız projemiz ile kullanıcılar, Mobil Deniz’in temel bankacılık ekranlarını, Vision Pro ortamında, göz ve el hareketleriyle kontrol ederek güvenle yönetebiliyor. Intertech olarak bankacılık sektörü için ilk niteliğindeki bu projenin yazılım geliştirme sürecini üstlenmekten gurur duyuyoruz. Önümüzdeki dönemde de, organizasyon yapımızdaki 1157 kişilik geliştirme kadromuzla, bankacılık hizmetlerinin en ileri teknolojilerle entegre şekilde erişilebilirliği için çalışmayı sürdüreceğiz” dedi.

“Finansal hizmetlerle etkileşimi zenginleştiren teknolojiler üretiyoruz”   

Commencis Satıştan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Yücel Erbilgiç konuyla ilgili yaptığı değerlendirmede: “Commencis olarak, kullanıcıların finansal hizmetlerle etkileşim biçimlerini yeniden tanımlayan yenilikçi teknolojiler üretmeyi misyon ediniyoruz. Kullanıcı arayüzü ve tasarımı alanlarında uzun yıllara dayanan uzmanlığımızı bir araya getirerek, bankacılık sektörü için kilometre taşı niteliğindeki bu projeyi DenizBank ile hayata geçirmekten büyük heyecan duyuyoruz” dedi.