EKONOMİ

Prof. Dr. İzzettin Önder : Üretenler tüketenler

Oysa emek meselesi bir çıkar çatışmasından çok öte, bir hak mücadelesidir. Ürettiğine yabancılaşan emeğin üretimine kavuşması mücadelesidir.

Yayınlanma:

3 yıl önce

29/05/2021

Yazan:

BankaVitrini

Ekonomi üretim ve tüketim faaliyetlerinden oluşuyor. Üretenler ürettiklerini tüketemediği bir dünyada sıkıntı çekmekte, üretilenleri tüketenler ise fazla bir külfete katlanmadan mutlu ve müreffeh yaşamaktadır. Böyle bir toplumda huzur olur mu, özgürlük ve demokrasiden söz edilebilir mi? Bunların yanıtlarını vermede aceleci olmayalım, önce biraz tarihe, sonra da günümüze gelelim, bakalım süreç nasıl gelişmiş.

Çok gerilere gitmeyelim, ünlü 1789 Fransız Devrimi ile işe koyulalım. Batı Dünyası tarihinde önemli bir dönüm noktası olan, Fransa’da mutlak monarşiyi yıkan ve cumhuriyeti inşa eden bu muazzam hareket özgürlük, kardeşlik ve dayanışma şeklinde üç ilkeyi de günümüze dek söylem olarak kafalarımıza kazımıştır. Bu bir devrim midir? Hayır; çünkü üretim ve üretim araçları üzerinde mülkiyet ilişkisi değişmemiştir, dolayısıyla Sovyet Devrimi gibi bir alt-yapı devrimi değildir. Peki, 1789 bir üst yapı devrimi midir? Evet, zira seçme ve seçilme hakkı önceleri bu hakka sahip olmayanlara da tanınmıştır. Tarihin bir kesitinden yapılan her giriş geride yaşananlar ile de önemli ipuçları sağlar, çünkü yaşanan her devir kendinden öncesinin birikimli sonucu ve eseridir. Nitekim kölelik devrinden farklı aşama ve süreçlerle feodalizme ve kapitalizme geçişlerde alt kesimlerde daima mücadele bayrağı yükselmiş, çok güçlü köylü isyanları yaşanmış, fakat her mücadelenin sonucunda oluşan yeni dönemin beyleri eski dönemin ağalarından oluşmuştur. Fransız Devrimi de bu kuralın bir istisnası değildir. Evet, söz hakkı olmayan “aşağı kesim halk”a seçme hakkı verilmiştir, fakat böylece oluşacak mecliste her türlü yasal değişiklik hakkı tanınmamıştır; çoğunluk idaresinin geçerliliği kabul edilmiş, fakat azınlıkların haklarının korunması da bir demokrasi kuralı olarak teminat altına alınmıştır. Günümüzde dahi çok önemli bir demokratik hak olarak tanınan azınlık hakkı kuralı, aslında, giderek yaygınlaşan yoksullar kesiminin parlamentoya hâkim olarak azınlıkların elindeki üretim araçlarının mülkiyet biçiminin değiştirilmesinin önlenmesine yönelik idi. Kısacası, dönemsel özelliğiyle azınlık hakkı, azınlıkların elindeki servetin korunma gerekçesi idi. Böyle sosyal-siyasal anatomik yapıda siyasal demokrasiden söz edilebilir, fakat ekonomik demokrasi epey uzaklardadır. Ekonomik üretim ve çıkar ilişkileri üzerine inşa edilmiş bir siyasal yapı sol demokrasi olmadığı gibi, sosyal demokrat olarak dahi görülemez.

Fransız sosyal devriminden yaklaşık bir asır sonra 1840’larda İngiltere’de yaşanan sanayi devrimi emekçiler için uyanma fişeği rolü gördü. Fransa’da yaşanan siyasal devrime karşın bu kez İngiltere’de bir ekonomik devrim sistemi zorluyordu. Çünkü emekçi istismarı artık su yüzüne çıkmaya ve toplumu rahatsız etmeye başlamıştı. Gerçi 1600’lerin sonuna doğru John Locke, 1750’lerde Adam Smith emek-değer teorisini ortaya atmışlardı, fakat alt-yapı üretim ilişkileri teori gücüyle değil, sermaye gücüyle devinir. Nitekim bu iki ünlü düşünüre Ricardo ve daha başkaları da katılmış olsa da Karl Marks 1867 yılında ünlü eseri Kapital’in ilk cümlesini “Kapitalizm muazzam bir meta birikimi” şeklinde kuracaktı. En kibar ifadesiyle büyük usta bu ilk cümlesi demektedir ki: “Ey benden yaklaşık bir asır önce gelmiş olan politik iktisat ekolünün düşünürleri, emek değer teorisini siz ortaya atmış ve yaratılan metanın sahibinin emek olduğunu siz söylemiştiniz. Şimdi bakıyorum da aradan geçen koca bir asır boyunca muazzam bir meta yığını oluşturulmuş, adına ‘kapitalizm’ diyebileceğim bu sistemde emekçiler maalesef ortada gözükmüyor!” Kısacası, büyük üstat meta yaratanların aynı zamanda meta tüketenler olması gerekirken, durumun böyle olmadığını belirtmektedir. Evet, klasik dönem üstatları emek değer teorisini ortaya koymuşlardı, fakat sömürü kavramını kavrayamamış, sömürüyü net olarak bulamamışlardı, çünkü o dönemde sömürü Marks dönemindeki kadar aleni değildi.

Bu uzun ifadelerle anlatmaya çalışmam o ki, klasik dönemin büyük üstatları, üstelik de sorunun esasını, biraz kapalı olarak da olsa, saptamış oldukları halde sömürüyü anlayamamışlarken, biz bugün sömürünün bu denli aleni olduğu bir dünyada kullandığımız kavramlar ve mücadele yöntemlerimizle acaba neye hizmet ediyoruz? Emek mücadelesini yürütürken, utangaç tavırlarla kapitalizmin kavramlarıyla işi götürmeye kalkarak emekçiye mi, yoksa amaçtan bağımsız olarak, sisteme mi hizmet etmiş oluruz? Aslında bu sorunun yanıtını da büyük üstat, herhalde bizim fikirsel bağımlılığımızı öngörmüş olacak ki, kendi özgün ifadesiyle vermektedir. Emek cephesinden mücadeleyi samimi olarak yürütenlerin fikirsel bağımlılığı da maalesef, emekçinin üretim faaliyetine olan yabancılaşması gibidir. Marks’ın dört kategoriye böldüğü yabancılaşmanın ikinci kategorisini insanın (emeğin) üretimine yabancılaşması oluşturur. Üretimine yabancılaşan emek, üretim sürecinde oluşan sömürü ilişkisine de yabancılaşır ve süreci tam olarak kavrayamaz. Her şeyi yabancılaştırarak görünüşünü içeriğinden farklılaştıran kapitalizmin sömürülen emekçiye sağladığı huzur(!) sistemin inanılmaz başarısıdır.

Ancak, üstat tam bir ahlâk sembolü olarak, “şeylerin görünüş biçimleriyle özleri dolaysız olarak çakışsaydı bilim tümüyle gereksizleşirdi” ifadesiyle emekçinin üretime ve emeğine yabancılaşmasının çözümlenmesini bilimin görevi olarak anlatmıştır. Fakat işin ilginç yanı şurasıdır ki, üstadın politik iktisat ekolünden ayırdığı, günümüzün ana-akımı olarak cehaletini sürdüren “bayağı iktisat” olarak tanımladığı ekolün bu görevi yapması olanaklı değildir çünkü, bayağı iktisadın görevi sistemin ideolojisini üretip, topluma yayarak meşrulaştıran önemli bir üst-yapı sosyal kurumu olma işlevini yerine getirmektir. İşin düğümlendiği yer de burasıdır. Maalesef, tüm emek tartışmalarında benim de takıldığım yer burasıdır. Şöyle ki, bizim “emek” yahut “emekçi” sözüne karşılık “sermaye” çıkmakta, böylece üretim için gerekli emek-sermaye birlikteliği, karşılıklı çatışmalar perdelenmiş olarak, ortaya serilmektedir. Emek mücadelesi kavramının ortaya atılması da durumu kurtaramamaktadır. Çünkü emek mücadelesinin karşısına, aynı derecede halklı görülebilen, sermaye mücadelesi koyulabilmektedir. Böylece mesele hak mücadelesinden çıkar çatışmasına dönüştürülmüş ve göreli güç dengesine göre oluşan sonuç tartışmasız kabul edilir konuma çekilmiş olmaktadır. Oysa emek meselesi bir çıkar çatışmasından çok öte, bir hak mücadelesidir. Ürettiğine yabancılaşan emeğin üretimine kavuşması mücadelesidir. Bu mücadelenin ilk basamağını, bayağı iktisat söylemlerinden uzaklaşarak emek üzerindeki yabancılaşma psikolojisinin ortadan kaldırılması, gözler önündeki sis perdesinin temizlenmesi oluşturur. Bu görevi ise ancak ideolojik kılıftan sıyrılmış akademisyenler ya da aydınlar yapabilir. Evet, mücadeleyi emekçiler yapacak, ancak emekçilerin mücadeleci ruhunu baskılayan yabancılaşma olgusunun izale edilmesi gerekir. Görevin tanımı böyle olmalıdır ve bu görev de akademiye ya da aydına düşer.

Aydın ya da akademi aydınlanma görevini yaparken, seçeceği kavramlar sisteme uyumlu ya da sistemle bağışık olamaz. Örneğin, eğer ücret yaratılan katma değerden ayrılan bir pay olarak görülüyorsa, emekçilerin “ücret hakkı” kavramı, emek-değer teorisini kabul eden Ricardo’nun sömürüyü anlamasını engelleyen tuzağa çeker bizi. Bu tuzak sermayeye katkı yaparak, ileri dönemler daha yüksek oranda sömürüyü ve işsizliği gündeme taşır. Kavramlar meselesini burada keselim, ileriki dönemlerde zaman zaman bu konuya dönerek bilinç bilemesi yapabiliriz.

Kavramlarla birlikte ve onlar kadar önemli diğer bir mesele de mücadelede yürüyüş temposunun belirlenmesidir. Açıktır ki, bugün yapacağımızı bir mücadelenin hemen yarın sonucu alınacak değildir. Hatta belki bugün mücadele edenler sonucu görmeden terk-i dünya edeceklerdir. Ancak, tüm mücadeleler tarih bilincinin oluşumuna katkı yapmanın yeri ve zamanı geldiğinde volkanı harekete geçirmede rolü büyük olur. O nedenledir ki, her mücadelenin tarihe not düşmek olduğu bilinciyle, sisteme karşı olduğu, ölçülü olarak da olsa, belirli dozlarda belirtilmesi kaçınılmazdır. Aksi halde, ruhu ve nihai hedefi olmayan mücadele görüntüsü, sermayenin de istediği şekilde, mücadele ettiği zannına kaptırılan emekçilere nefes aldırdığı sürece sisteme hizmet etmiş olur.

İzettin Önder – manifesto.com

Görüntülenme: 7.656

İlgili Etiketler:

TZOB Genel Başkanı Şemsi Bayraktar : ‘kuraklıktan etkilenen il sayısı 41’e çıktı’

Banka kredi takip yasağı Eylül’e uzuyor

Okumaya devam et

EKONOMİ

Prof. Dr. Işın Çelebi’ye göre enflasyonla mücadelede başarı kriterleri: “Kalıcı olmalı ve istihdam yaratmalı”

Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Işın Çelebi’ye göre enflasyonla mücadelede başarı kriterleri: “Kalıcı olmalı ve istihdam yaratmalı”

Yayınlanma:

2 hafta önce

22/04/2024

Yazan:

BankaVitrini

Ekonomi yönetimi hem Maliye Bakanı Mehmet Şimşek hem de Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan Amerika’da temaslarda bulunuyor. MB Başkanı, enflasyonun hem aylık hem de yıllık bazda 2024’ün 2. yarısından itibaren düşmesinin beklendiğini belirtti. Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Işın Çelebi yaptığı değerlendirmede enflasyonla mücadelenin başarılı olmasını temenni ettiğini belirterek, başarı kriterlerini açıkladı. Çelebi’ye göre başarı öncelikle kalıcı olmaktan geçiyor. İkincisi de istihdam yaratan bir başarı olmalı. FED’in enflasyonla mücadele programında en önemli göstergelerden birinin, istihdam yaratma olduğuna değinen Işın Çelebi, “Türkiye’de de istihdam yaratma kriterini enflasyonla mücadele programının yanına koymak gerekiyor. Üretim, istihdam demek zaten. Üretim, üretkenlik ve verimliliği sağlamak gerekiyor. Bu anlamda cari denge, cari açık vermekten ziyade, bu cari açığı nasıl finanse ettiğiniz ve bu finansmanı nerelerde kullandığımız önemli.” açıklamasını yaptı. Büyüme, üretkenlik ve verimliliğin döviz arzıyla ve yabancı sermaye girişiyle takviye edileceğini belirten Çelebi, Türkiye’nin yabancı sermaye girişini hızlandırması gerektiğine dikkat çekti. “Bunun için Türkiye’nin mutlaka hukuk altyapısını, yabancı sermaye ve dünyaya güvence verecek şekilde uluslararası hukuka uygun hale getirmeli. Bunu belirtmek benim vatandaşlık görevim. Bugün bu anayasa değişikliği tartışmaların başladığı bir dönemde bunu söylemeyi bir görev addediyorum.” dedi.

Işın Çelebi, buna ek olarak Türkiye’nin mutlaka gri listeden çıkması gerektiğine değinerek, Avrupa Birliği tam üyelik yolunda ısrarla ve kararlılıkla yürümenin önemine işaret etti. Çelebi, “Şimdi Avrupa Birliği üst yönetimi, Türkiye’yi sadece iş birliği yapılacak bir ülke konumuna oturtmaya çalışıyor. Bunu aşmak ve tam üyelik yolunda da ısrarcı olmak lazım. 2005 ile 2010 arasında Türkiye’ye yabancı kaynak girişinin en yoğun olduğu dönemde, yıllık 20-25 milyar dolarlık döviz girişi ve yabancı sermayenin girişinin olduğu, direkt yatırımların yapıldığı dönemler de Türkiye’de enflasyonun %10’a düşmesini sağladı. Bundan örnek alarak, yabancı sermaye girişini mutlaka sağlamak zorunda. Bu da ancak Uluslararası hukuka uyumlu ve Avrupa Birliği tam üyelik yolunda adımlar atmakla gerçekleşebilir.” hatırlatmalarında bulundu.

“Toplam vergi gelirlerinin %68’i de dolaylı vergilerden”

Altınbaş Üniversitesinden Prof. Dr. Işın Çelebi, Türkiye’deki vergi adaletsizliğine değindiği konuşmasında, Türkiye’nin parasal politikalarını maliye politikalarıyla yani bütçe politikalarıyla desteklenmesini tavsiye etti. “Sadece para politikasıyla faizi, kuru sabitleyerek, ücretleri sabitleyerek enflasyonla mücadele programını tek başına yürütemeyiz. Bunu bütçe politikalarıyla ve maliye politikalarıyla bütünleştirmemiz lazım. Vergi konusu çok önemli. Türkiye gördüğüm kadarıyla gelir üzerinden vergi alan bir ülke. Vergi politikamızı, dolaylı vergilerle uyguluyoruz. Toplam vergi gelirlerinin %68’i de dolaylı vergilerden yani akaryakıttan aldığımız vergi, sigaradan aldığımız vergidir. Vergi adaletini bozan ve düşük gelir gruplarının vergi yükü altında ezilmesine yol açan bir sisteme sahibiz. Oysa biz vergiyi hem tabana yaymalıyız hem vergi oranlarını düşürerek geniş kitlelere vergi tabanını yayıp vergi alabilecek hale getirmeliyiz.” önerisinde bulundu.

“Finans sektöründeki muafiyetler ve istisnalar azaltılmalı”

Finans sektöründe büyük muafiyetler ve istisnalara dikkat çeken Çelebi, bunların mutlaka azaltılması gerektiğini kaydetti. “Vergi gelirlerini arttırmanın bir diğer yolu da kayıt dışı ekonomiyi, vergi sisteminin içine almak” diyen Çelebi’ye göre, vergi oranlarını düşürerek, vergide devrim yapılmalı. Tüm vergi sistemini ele alarak, biraz hafifletmeli. İşe düşük gelir gruplarına yük olan dolaylı vergileri azaltarak, %68’den %50’ye indirmeyi hedef alarak başlanmalı. Bu tür bir vergi reformuna Türkiye’nin acil ihtiyacı olduğunu ileri süren Çelebi, “Harcamalar üzerinden değil, gelir üzerinden vergi alacağımız bir sistem olmalı. Tabanı genişletebilmek ve adaleti sağlayabilmek önemli.é diye konuştu.

Işın Çelebi, ilk 3 aylık bütçe açığının 513 milyar liraya ulaşmasını da değerlendirerek, “Bütçe açığının, 2024 yılında 2,2 milyar TL’nin üzerinde olacağı öngörüldü. Şu anda mart sonu itibariyle 513 milyar TL’lik bir açık oluştu. Gördüğüm kadarıyla yıl sonu itibariyle 2 milyar TL’lik bütçe açığı programa uygun halde gidiyor. Bu noktada vergi gelirlerini arttırıcı reformlar yapılırsa, bütçe açığının hedeflenen doğrultuda gerçekleşeceğini düşünüyorum. Bunu da önemli buluyorum.” diye konuştu.

“Büyümeden vazgeçilebilir ama gelir dağılımı adaletli olmalı”

Cari açığın aylık 3,3, yıllık olarak da 31,8 olduğunu hatırlatan Çelebi, “Bu, geçen yıla göre yıllık bazda bir daralmanın sonucu. Ekonomiyi daraltarak, büyümenin %3’ün altına düştüğü bir durum gözüküyor. O bakımdan büyümeden vazgeçebiliriz. Ama gelir dağılımının adaletli olması ön planda olmalı. Yani büyümeden vazgeçtik, daraltıyoruz ekonomiyi. Oysa bir ekonomi, cari açık verdiği zaman dışarıdan kaynak temin etmeli. Çünkü ekonomik büyüme, dış kaynakla sağlanır, iç tasarrufla değil. Bu kadar cari açıktan korkmamak lazım. Eğer ihracatın ithalatı karşılama oranını da yüzde 80’lerin üzerine çıkarabilirseniz, bu cari açık problemini karşılayabilirsiniz.” önerilerinde bulundu. Çelebi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2023 Şubat ile 2024 Şubat dönemine dair açıkladığı listeye baktığınızda, ihracatta yaklaşık 400 milyon dolarlık bir artış olduğuna dikkat çekti. Buna karşılık ithalattaki daralmanın da Türkiye’nin büyümesinin durmasından kaynakladığını işaret etti. Bunun bir tercih meselesi olduğunu belirten Çelebi, sözlerini şöyle tamamladı; “Benim kişisel kanaatim, Türkiye % 3’ün altında bir büyüme çizgisine sahip olmamalı. Türkiye’nin döviz arzını arttıracak politikalardan vazgeçmemeli. Şimdi kurun enflasyona etkisinin, %50 olduğunu söyleyen bir görüş var. Bunun matematiksel modeli yanlış. Buna %100 karşıyayız ve katılmıyoruz. Bir iktisatçı ve matematikçi mantığıyla söylüyorum. Bunun enflasyona etkisi % 50 değil, % 10-15 gibidir. Kuru serbest piyasalara bırakmak lazım. Bu açıdan Merkez Bankası politikalarını gözden geçirmesi gerektiği kanaatindeyim.”

Görüntülenme: 4.941

Okumaya devam et

EKONOMİ

Prof. Dr. BORATAV: Yerel seçim sonuçlarını değerlendirdi

Prof. Dr. Korkut BORATAV, BİRGÜN gazetesine 31 Mart yerel seçimlerini değelendiren bri röportaj yaptı: Mevcut reçete durgunlaşma ve küçülme içeriyor. Erdoğan’ın temsil ettiği Saray iktidarı, bu reçeteyi içeren dört yıl boyunca sabretmeyi becerebilecek mi?

Yayınlanma:

2 hafta önce

17/04/2024

Yazan:

BankaVitrini

AKP’nin yenilgisinde yüksek enflasyon nedeniyle toplumdaki yoksullaşma etkili oldu mu? Olduysa uzun süredir artan yoksulluk ve hayat pahalılığı ülkenin gündemindeyken sizce neden 14 Mayıs seçimlerinde değil de şimdi etkili oldu?

Mayıs 2023 ve Mart 2024 seçimlerinin sınıfsal dökümünün karşılaştırılması henüz yapılmadı. Ama, on aylık süre içinde AKP galibiyetinin yenilgiye dönüşmesinde halk sınıflarında yoksullaşmayı sürdüren ekonomik etkenlerin belirleyici olduğu söylenebilir. Temel farkın yoksullaşma olgusunda değil, bu olgunun algılanmasında olduğunu düşünüyorum.

Oyların dağılımındaki değişimlerle ilgili bazı genel tespitler yapmakla başlayalım. Trakya’dan Adana’ya uzanan kıyı şeridinde, Güney-Doğu Anadolu’da, ayrıca Eskişehir ve Ankara’da Cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan azınlıkta kalmıştı. Yerel seçimlerde Saray iktidarının azınlığa düştüğü coğrafyaya Karadeniz’den, İç-Ege’den ve Orta Anadolu’dan iller de eklendi.

On ay içinde yapılan iki seçime katılım oranı 5,7 puan geriledi. Bu gerilemenin partilere yansıması büyük ölçüde Saray’a dönük seçmen desteğinin erimesi biçiminde gerçekleşti. Bu tespit, 2019 ve 2024 yerel seçimleri karşılaştırıldığında somut olarak ortaya çıkıyor. Beş yılda AKP oyları 4,3 milyon azalmıştır. Kısmen 2024 seçimine katılmayarak; dörtte üçü de CHP’ye yönelerek…

Mayıs 2023 seçimi yapıldığında Türkiye’nin tüm emekçi katmanları, son yıllara damgasını vuran, enflasyonun hızlandırdığı ağır bir bölüşüm şokundan geçmekteydi. Bu şok, kentli nüfusun örgütsüz emekçi katmanlarında gelir düzeylerinin de erimesine yol açmış; mutlak yoksullaşma boyutuna ulaşmıştı. Bu vahim olgunun sorumluluğu açıkça iktidara düşmekteydi.

Bu olgu ve iktidarın sorumluluğu algılanmadıkça oylara yansıyamaz. Yoksullaşma ekonomi büyürken, istihdam artarken gerçekleşti; algılanması da bu yüzden güçleşti. Ama, algılanmayı frenleyen temel etken, bence, toplumun en yoksul katmanlarında tutucu-İslamcı ideolojinin hegemonyası olmuştur. Bu hegemonya başta eğitim sistemi olmak üzere devlet aygıtlarının, kamu kaynaklarınca beslenen İslamcı sermayenin, medyanın, cemaat-tarikat, AKP örgütlerinin 20 yıllık birikimli etkileri ile sağlanmıştı.

Mayıs 2023 ile Mart 2024 arasında değişen nedir? Olgular (özellikle enflasyon) ideolojik yanılsamayı aşındıracak boyuta ulaşmış olabilir. Mansur Yavaş, Ekrem İmamoğlu gibi karizmatik yerel liderler önem kazandı; öne çıktı; “sahte, içi boş ideolojik söylemlerin kullanım tarihinin geçtiğini” açığa çıkardılar. CHP’de yönetim kadrosunun yenilenmesi de ayrıca etkili oldu.

4 yıllık seçimsiz dönemde AKP iktidarının ekonomide ve siyasal anlamda atacağı adımlar bekliyor. Anayasa tartışmaları yeniden gündeme gelir mi? Bu anlamda iktidarın alanı daraldı mı?

SHP’yi ilk parti konumuna getiren 1989 yerel seçim sonuçları, Turgut Özal dönemine son veren kritik aşamayı başlatmıştı. 2024 seçim sonuçları, Erdoğan dönemi için de benzer bir dönüm noktası olabilir.

Ekonomide ve siyasette iktidarın hareket alanı daralmıştır. İktidar, kısa vadeli iktisat politikalarında Mehmet Şimşek’in temsil ettiği reçeteye mahkûmdur. Bu yenilgi ortamında Saray’ın (özellikle Erdoğan’ın adaylığını mümkün kılan) bir anayasa değişikliği için siyasal enerji toparlaması mümkün görülmüyor.

Seçimsiz geçireceği dönemde gelir dağılımındaki bozulmaya ilişkin beklentileriniz nedir?

Mehmet Şimşek geleneksel neoliberal reçeteyi uyguluyor; enflasyona daraltıcı politikalarla son vermeyi öngörüyor. Temel araçlardan biri, emek gelirlerinin bastırılmasıdır. Şimşek de ekonomi yönetimini devraldığı günden bugüne “gelirler politikasını” ısrarla vurgulamaktadır.

Bugünkü ekonomik ortam, 1990’lı yılların yüksek enflasyonuna benzemektedir. 1998 sonrasında kapsamlı bir IMF programı o enflasyona son verdi. Ekonomiyi iki yıl (1990 ve 2001’de) küçülterek ve AKP’yi iktidara getiren bir toplumsal bunalım yaratarak…

Şimşek’in programı da benzer bir senaryoyu içeriyor: Ücretler, emekli gelirleri enflasyonun gerisinde seyredecek; parasal daralma ve eşitsizlikleri artıran bir malî disiplin iç talebi çökertecek; ekonomi küçülecektir. Emek payının gerilemesine istihdam kayıplarının yaratacağı ilave yoksullaşma eklenecektir. 2002’de IMF programları içinde iktidar değişikliğine yol açan ekonomik, toplumsal ortamın bir benzeri tekrar oluşacaktır.

Seçim sonrası ekonomi yönetiminden gelen ilk açıklamalarda mevcut ekonomik reçetenin uygulanmasına devam edileceği yönünde. Büyük yenilgi yaşamış iktidar durgunluk ve ekonomide küçülmeyi göze alabilir mi?

Mevcut reçete durgunlaşma ve küçülme içeriyor. Erdoğan’ın temsil ettiği Saray iktidarı, bu reçeteyi içeren dört yıl boyunca sabretmeyi becerebilecek mi? Yerel seçim sonuçlarının yarattığı ortam, yeniden aday olmasına imkân veren bir anayasa değişikliğini gündem-dışına taşımıştır.

2015 sonrasında Saray, “ne pahasına olursa olsun büyümeye” öncelik verdi; şirketlere dönük bir kredi pompalaması ile neoliberal istikrar ilkelerini çiğnedi. Uluslararası finans kapital bu sapkınlığı “cezalandırmadı”; dış kredi akımlarını sürdürdü. Ekonomi bu sayede büyüdü; ama ağır bir bölüşüm şoku yaratarak… Önceki politikalara dönüşe izin verilmeyeceğini uluslararası finans çevreleri bugün açıkça vurgulamaktadır. Dış kaynak akımlarının tıkanması onların elindedir; bir ödemeler dengesi ve dış borç krizi anlamına gelir.

Bu uyarılar nasıl bir gelecek öneriyor? Şimşek programı sonunda enflasyon son bulacaktır; ama 2002’deki Ecevit koalisyonunu iktidardan uzaklaştıran ekonomik ortamın (toplumsal bunalımın) bir benzerini yeniden yaratarak…

En geç 2028’de “yeni”, yani AKP’yi içermeyen bir iktidar, ekonomiyi onarmaya başlayacaktır. Bu tür bir “onarma”nın ekonomik çerçevesi IMF’nin Türkiye için orta dönemli öngörülerinde yer alıyor: “Ilımlı” (yüzde 3 civarına yerleşen) bir büyüme temposunun sağlayacağı istikrar senaryosu tasarlanıyor… İşsizlik, cari işlem açıkları, enflasyon oranları da istikrar içinde (“ılımlı”) seyredecek; dış kaynak girişleri bu ortamın sürdürülmesini mümkün kılacaktır. Şimşek programının bitiminde oluşan toplumsal bunalım ortamını sürekli kılan bir durgunlaşma… Türkiye’nin 2028 ve sonrası için bu ekonomik ortam önerilmektedir…

Büyük bir zafer elde eden muhalefetin en büyük vaadi sosyal yardımlar oldu. Türkiye artık sosyal yardıma bağımlı bir ülke mi oluyor? Bu durumun bir tehlikesi var mıdır?

İktidarın makro-ekonomik politikalarının sistematik olarak emek-karşıtı olduğu bir ortamda muhalif yerel yönetimler telafi edici sosyal yardımlara öncelik vermek zorundadır. Sorudaki tespit, bu zorunluluktan kaynaklanıyor.

Öte yandan, bugünkü ortamı yaratmakta olan neoliberal/Şimşek programına karşı iktidara adaylığı üstlenmiş olan CHP’nin, yerel yönetimlerin dışında tüm Türkiye için tasarlayacağı alternatif önem taşıyor. Yukarıda betimlediğim neoliberal durgunlaşma modeline teslimiyet olasılığı gündemdedir. Bu yönelişin dış siyasette ABD yörüngesine sürüklenmeyi içeren bir seçenekle bütünleşmesi söz konusu olabilir.

Sol, sosyalist, devrimci, Cumhuriyetçi iktisatçılar, sosyal bilimciler, uzmanlar, emekli diplomat ve subaylar Türkiye’nin bu ikili teslimiyet cenderesine sürüklenmesine karşı dinamik alternatifleri tartışmak, oluşturmak durumundadır. İktidara aday olan CHP tabanında, örgütlerinde, bugünkü yönetimi içinde de aynı arayış vardır. Bunların eşgüdümü, mümkünse birleştirilmesi önemlidir.

Türkiye, çeyrek yüzyıla yaklaşan gri/karanlık bir dönemden geçti. Karanlığa kökten itiraz, Haziran 2013’te Gezi kalkışması ile ortaya çıktı; güncel siyasete taşınamadı. Sahipsiz kaldı.

2019 ve Mart 2024 yerel seçimleri, bu itirazın canlı devamıdır; hayatiyetinin sürdüğünü göstermiştir. Bir anlamda “geçici bir adres olarak, adeta kendiliğinden” CHP’ye yönelmiştir. CHP’nin bu yönelişi hak etmesi, özümsemesi büyük önem taşıyor. Sadece CHP’nin değil, tüm Cumhuriyetçi Sol’un sorunudur. Elbirliğiyle katkılar gereklidir.

Görüntülenme: 2.391

Okumaya devam et

EKONOMİ

Mart ayı bütçe görünümü

Bütçe gelir ve giderlerinin her kalemi incelenmeyi hak ediyor ama gelen son verilerden biri, bir dönem bütçe giderleri arasında yer alan oldukça tartışmalı KKM kur farklarını hatırlattı. İşte o veri TCMB 2023 zararı ile ilgili.

Yayınlanma:

2 hafta önce

17/04/2024

Yazan:

Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz

Mart ayı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmeleri açıklandı. Genel görünüm, bütçe gelir ve giderlerinde uyumdan uzaklaşıldığına, mali disiplinin sağlanabilmesindeki zorluklara işaret ediyor.

Öncelikle mali disiplin açısından iki temel göstergeye bakalım: İlki bütçe açığı. Mart ayı bütçe açığı şubat ayına göre yüzde 36 oranında artarak 209 milyar TL’ye ulaştı. Üç aylık kümülatif bütçe açığı ise 513,5 milyar TL oldu. Oysa 2023’ün aynı ayında bütçe açığı 47,2 milyar TL idi.

Mali disiplinin diğer göstergesi de faiz dışı denge. Bütçe açığından iç ve dış borç faiz giderleri düşüldüğünde denge ya da fazla elde ediliyorsa, borçluluğun yarattığı faiz ödemeleri bütçe üzerinde baskı yaratmıyor demektir. Tersi durumda, yani faiz dışı açık varsa borç düzeyine ve faiz yüküne bakmak gerekir.

En son 2017 yılında faiz dışı fazla elde edilmişti. Faiz dışı açık geçen yıl 1,3 trilyon TL’yi aşmış ve bütçe tahmininin iki katı olarak gerçekleşmişti. 2024 yılı bütçe tahmininde de faiz dışı açık 1,4 trilyon TL.

Ama sadece bir ayda bütçedeki borç faiz giderleri yüzde 37 oranında artış gösterdi. Öte yandan brüt dış borç stoku 500 milyar dolara ulaşırken, iç borç stoku son bir yılda 1 trilyon TL daha artarak 4 trilyon TL’yi aştı.

2024 mart ayından itibaren iç ve dış borç faiz ödeme projeksiyonunu gösteren aşağıdaki grafikleri incelerseniz, bu yılki bütçe tahmininin oldukça üzerinde bir faiz dışı açıkla karşılaşmak şaşırtıcı olmayacaktır.

Bütçe gelir ve giderlerinin her kalemi incelenmeyi hak ediyor ama gelen son verilerden biri, bir dönem bütçe giderleri arasında yer alan oldukça tartışmalı KKM kur farklarını hatırlattı.

İşte o veri TCMB 2023 zararı ile ilgili. 2021’de 57,5, 2022’de 72 milyar TL kâr açıklayan TCMB, 2023 yılını 818,2 milyar TL zararla kapattı.

2023 ağustos ayına kadar TL’den KKM’ye dönenlerin kur farkları bütçeden ödenirken, dövizden KKM’ye dönenlerinki TCMB tarafından karşılandı. TL’den dönen mevduata 2022 mart-2023 temmuz arasında kur farkları bütçeden ödendi, en son temmuz 2023 itibariyle bütçeden 34,5 milyar TL’lik ödeme yapıldı.

Sonra Ağustos 2023’te TL’den dönen KKM’nin ödemelerini TCMB üstlendi. Çünkü genel seçimler bitmiş ve TL’de değer kaybı başlamıştı. Dolar/TL genel seçimler öncesinde (13 mayıs) 15,5 TL’den, iki ay sonra (13 temmuz) 26 TL’nin üzerine çıkmıştı.

OVP’ye göre bütçe açığının GSYH’ye oranı zaten deprem harcamaları öngörülerek yüzde 6,4 olarak yüksek programlanmıştı. Ancak bütçe bu kur artışı karşısında KKM’nin yükünü daha fazla taşıyamayacaktı.

TCMB de o esnada genel seçimler sonrasında artık sıkı para politikasına geçmişti. Politika faizini kademeli olarak arttırıyor, ardından mevduat faizi de arttıkça TL’ye güven tesis edilmesini bekliyordu. Bu ortamda KKM hesapları hızla çözülecekti. Para ikamesi son bulacaktı.

Ancak 2021 aralık ayı sonunda kur riskine karşı kendisine güvence arayanlar için bir finansal araç olan KKM, ulaştığı hacimle ve çözülme sürecindeki zorluklarla gündemde kaldı. Enflasyon da düşmedi, para ikamesi devam etti. Ekonomiye güven oluşmadıkça döviz KKM’ler varlığını devam ettirdi. Şimdi izlerini en son TCMB zararında görebiliriz. Bu zararda KKM kur farkının kaç milyar TL olduğu kadar, ekonomiye olan güvensizlik ve gelir dağılımında adaletsizliğin boyutu ve izleri de önem taşıyor.

Mart ayı bütçe açığını görünce insanın aklına geliyor. Peki TL’den ya da dövizden dönen KKM kur farkları bütçeden ödenseydi ne olurdu?