Doların (ABD Doları – USD) dünya ticaretinde hakimiyetinin sağlanması, hem tarihsel gelişmelerin hem de ekonomik, siyasi ve askeri faktörlerin birleşiminden kaynaklanmaktadır. Bu durumun sağlanma süreci ve anlamı oldukça derin ve çok boyutludur. Aşağıda adım adım açıklayalım:

DOLARIN HÂKİMİYETİ NASIL SAĞLANDI?

1. Bretton Woods Anlaşması (1944)

• II. Dünya Savaşı sonrasında yeni bir küresel ekonomik düzen kurmak amacıyla toplanan Bretton Woods Konferansı’nda, ABD Doları, altına endeksli tek para birimi olarak kabul edildi.

• Diğer ülkelerin para birimleri ise dolara endekslendi. Bu sistemde 1 ons altın = 35 dolar olarak sabitlendi.

• ABD, dünyanın en büyük altın rezervine sahipti ve savaş sonrası ekonomik olarak en güçlü ülke konumundaydı.

2. ABD’nin Ekonomik ve Askeri Gücü

• Savaş sonrasında Avrupa ve Japonya harap olurken, ABD üretim ve teknoloji açısından dünyaya liderlik etti.

• ABD’nin hem IMF hem de Dünya Bankası gibi kurumları kurması ve yönetmesi, doların küresel merkez olmasını kolaylaştırdı.

• ABD’nin askeri üsleri ve küresel güvenlik ağları, doların “güvenli liman” algısını pekiştirdi.

3. Petrodolar Sistemi (1970’ler)

• 1971’de Nixon yönetimi, doların altına convertibility’sini (dönüştürülebilirliğini) kaldırdı. Bretton Woods sistemi fiilen sona erdi.

• Ancak hemen ardından Suudi Arabistan başta olmak üzere OPEC ülkeleriyle yapılan anlaşmalar ile petrol ihracatının sadece dolar üzerinden yapılması sağlandı. Bu sistem “petrodolar sistemi” olarak adlandırılır.

• Dünya genelinde enerji ihtiyacını karşılamak isteyen ülkeler, dolar talep etmek zorunda kaldı. Böylece dolar, altına değil petrole endeksli bir güç haline geldi.

4. Küresel Rezerv Para Haline Gelmesi

• Merkez bankalarının rezervlerinin büyük kısmı dolardan oluşur (%55-60 oranında).

• Uluslararası borçlanmalar, tahvil piyasaları, ticaret ve kredi sistemleri çoğunlukla dolar üzerinden işler.

• SWIFT sistemi, Amerikan finansal sistemine entegre olduğu için dolar hâkimiyeti finansal altyapıya da yayılmıştır.

DÜNYA TİCARETİNDE DOLARIN HÂKİMİYETİ NE ANLAMA GELİYOR?

1. ABD’ye Güç ve Avantaj Sağlar

• ABD, kendi para birimini bastığı için dış ticarette ve borçlanmada büyük avantaj elde eder.

• Diğer ülkeler ticaret için dolar ararken, ABD istediği kadar dolar basabilir ve enflasyon yükünü dış dünyaya ihraç edebilir.

2. Ekonomik ve Jeopolitik Araç Olarak Kullanılır

• ABD, doların küresel hâkimiyetini bir yaptırım ve baskı aracı olarak da kullanır.

• Örneğin; İran, Rusya gibi ülkeler dolar sistemi dışına çıkarıldığında dünya ticaretine erişimleri kısıtlanır.

3. Küresel Bağımlılık Yaratır

• Dünya ülkeleri rezervlerinde dolar tutmak zorunda kaldığı için ABD’nin para politikalarından doğrudan etkilenir (örneğin Fed faiz artırınca tüm dünya etkilenir).

• Bu durum, “doların finansal silah olarak kullanılması” tartışmalarını beraberinde getirir.

4. Alternatif Arayışları ve Rekabet

• Çin’in “Yuan’ın internasyonalizasyonu”, BRICS ülkelerinin ortak para birimi planları, dijital para projeleri ve altına dayalı sistem tartışmaları bu bağlamda gelişmektedir.

• Ancak henüz hiçbiri doların yerine geçecek düzeyde güven ve likidite sağlayamamıştır.

Doların dünya ticaretindeki hâkimiyeti, ABD’nin ekonomik, askeri ve finansal gücünün bir sonucudur. Bu hâkimiyet, ABD’ye ciddi avantajlar sağlarken, diğer ülkeleri dolara bağımlı hale getirir. Aynı zamanda küresel ekonomik düzenin hem istikrarını hem de kırılganlığını tanımlar.

Suudi Arabistan’ın 20.000.000 zeytin ağacı dikti. Bunlardan 11.000 ton yağ elde edilmesi planlanıyor.

Suudi Arabistan’ın kuzeybatısında yer alan El Cevf bölgesinde zeytincilik, elverişli koşullar nedeniyle önemli bir alan olduğu tespit edildi. Bölgenin iklimi de zeytin için çok uygun olduğu tespit edildi. Al Jouf, yüksek kaliteli zeytinyağı üretmesiyle tanınıyor.

Suudi Arabistan, zeytin yetiştiriciliğinde verimliliği artırmak amacıyla hidroponik ve sulama teknolojilerine de yatırım yapıyor.

Halihazırda 20 milyon yeni zeytin ağacı dikilmiş, geçen yıl 11 bin ton zeytinyağı üretilmiş, Suudi sermayeli bir şirketin mülkiyetinde 7 bin hektardan fazla alanda (2018 Guinness Dünya Rekorları’na göre dünyanın en büyüğü) 5 milyon ağaçtan oluşan bir zeytinlik bulunmaktadır. Bölgede yetiştirilen başlıca zeytin çeşidi “Nabali” çeşididir.
Arap ülkelerinde zeytin yetiştiriciliği aşırı yoğundur; hektar başına 1.600 ağaç dikilir (geleneksel teknikte yalnızca 200 ağaç dikilir) ve yetiştirilen çeşitler çoğunlukla İspanyol (piquel, arbosana ve arbequina) ve Yunan (koroneiki gibi) çeşitleri.

Suudi Arabistan, yakın zamanda Madrid merkezli zeytinyağı ve sofralık zeytin sektöründeki uluslararası kuruluş olan Uluslararası Zeytin Konseyi’ne (IOC) katıldı.

Donald Trump’ın şaşırtıcı rota değişikliği ve yeni getirilen tarifelerin geçici olarak geri çekilmesi dünyayı gergin tutuyor. Dünya çapında hisse senedi ve finans piyasalarında yaşanan büyük çalkantıların ardından, ABD başkanı şaşırtıcı bir şekilde birçok ülkeye 90 gün boyunca belirli tarifelerden bir mola vermeye karar vermişti. Sadece Çin’e doğru rotayı sıkılaştırıyor.

Borsalar, ticaret kısıtlamalarının kaldırılmasına coşkuyla tepki gösterdi ve fiyatlar büyük ölçüde yükseldi. Tarifelerin getirilmesiyle, cumhurbaşkanı ilk etapta gerilemeyi tetiklemişti. Son zamanlarda, yatırımcıların ABD devlet tahvillerini satabilecekleri ortaya çıktı – Amerikan devlet maliyesinin geleceği için endişe verici bir gelişme. Piyasa gözlemcileri, bunun gümrük indirimine yol açmış olabileceğinden şüpheleniyor.

Trump’a baskı mı yapıldı?

Cumhurbaşkanı, şaşırtıcı yön değişikliğini haklı çıkarmak için “halkın” biraz huzursuz ve “biraz endişeli” hale geldiğini söyledi. Bununla birlikte, Trump’ın kendi gerginliği de, ABD hükümetinin tarifelerin günler veya haftalar içinde devrilebilecek veya müzakere edilebilecek bir şey olmadığını günlerce vurgulamasının ardından bir rol oynamış olabilir.

Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü’nden ABD’li ticaret uzmanı Laura von Daniels, Trump’ın finansal piyasalardan ve aynı zamanda bireysel girişimcilerden büyük baskı aldığını söylüyor. Borsa fiyatları, Cumhuriyetçi’nin özellikle yakından takip ettiği ve onu harekete geçiren bir şey.

Başkandan belirleyici içeriden bir ipucu mu?

Borsalar, tarifelerin geri çekilmesine önemli bir artışla tepki gösterdi. Önde gelen 500 halka açık ABD şirketinin hisselerini içeren S&P 500 hisse senedi endeksi tarafından ölçülen piyasa, önceki dört işlem gününde kaybettiği değerin yaklaşık 4 trilyon dolarını veya yüzde 70’ini geri kazandı. Trump’ın yorumu: “Finans tarihinin en büyük günü olduğunu söylüyorlar.”

Ancak Trump’ın rota değişikliğine yönelik eleştiriler de var ve içeriden öğrenenlerin ticareti suçlaması da ortalıkta dolaşıyor. Trump, geri dönüşünü kamuoyuna açıklamadan kısa bir süre önce, sosyal medyada finansal bir ipucu verdi: “Bu satın almak için harika bir zaman!! DJT,” diye yazdı Truth Social platformunda Çarşamba sabahı (yerel saat). Dört saatten kısa bir süre sonra, Trump daha önce uyguladığı tarifelerin bir kısmını geri çekti.

Trump ile ilgili hisse senetleri muazzam kazançlar elde etti

Trump’ın baş harfleri olan DJT, aynı zamanda sosyal medya platformu Truth Social’ın ana şirketi olan Trump Media and Technology Group’un hisse senedi sembolüdür. Şirket, duyurunun ardından yüzde 22,67’lik bir kazançla kapandı. Trump’ın şu anda en büyük oğlu Donald Trump Jr.’ın kontrolü altındaki bir tröst tarafından tutulan şirketteki yüzde 53 hissesi o gün 415 milyon dolar arttı.

Trump Media’daki fiyat artışı, hükümet danışmanı Elon Musk’ın Tesla hissesi tarafından aşıldı. Tesla’nın Çarşamba günü yaklaşık yüzde 23’lük hisse fiyatı artışı, Musk’ın servetini 20 milyar ABD doları artırdı. Birkaç gün önce, Ticaret Bakanı Howard Lutnick, vatandaşları televizyonda canlı yayında Tesla hisselerini satın almaya çağırmıştı çünkü bir daha asla daha ucuz olmayacaklardı.

“Piyasayı etkin ve cezasız bir şekilde manipüle edebilir”

ABD Kongresi’nden bazı Demokratlar, tüm bunları bir tuzak olarak görüyor. Demokrat Senatör Adam Schiff, Platform X’te Trump’ın tarifeler ve piyasa oynaklığı konusunda ileri geri gitmesinin “içeriden öğrenenlerin ticareti için tehlikeli fırsatlar” sağladığını yazdı. Schiff sordu: “Yönetimde kim, Trump’ın tarifeler konusundaki son rota değişikliğini önceden biliyordu? Hisse alıp satan ve halkın zararına kâr eden var mı?” Diğer Demokratlar da açıklama talep etti.

Washington Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde hükümet etiği uzmanı olan Kathleen Clark, Trump’ın “piyasayı etkili ve cezasız bir şekilde manipüle edebileceği mesajını gönderdiğini” söyledi.

Trump eleştirmeni ve eski Beyaz Saray etik avukatı Richard Painter, menkul kıymetler yasasının içeriden bilgi alımını yasakladığına dikkat çekerek, “Bunu, piyasalar üzerindeki bu kontrolü seviyor, ancak dikkatli olsa iyi olur” dedi. Bu haberi gördüklerinde satın alan insanlar çok para kazandılar” dedi.