Bankalarda genelde Genel Müdürlük birimleri hedef verir şubeler de bu hedefe ulaşmak için harıl harıl çalışırdı. Son günlerde tüm bankalarda bu sefer Merkez Bankasının Kur Korumalı Mevduat (KKM) için verdiği hedefi tutturmak için hummalı bir çalışma var. Hedef belli döviz mevduatların şimdilik %10’lük; yaz ortasına kadar da %20’lik kısmını Kur Korumalı Mevduat (KKM) haline dönüştürmek. Hedef tutturana ödüller var, tutmaz ise komisyon cezası var.

KKM Dolarizasyonu durdurmadı

“Şu an bankalar ne yapıyor” diyorsanız; birinci öncelikli konusu KKM oldu bile. Yoksa 25 Mart’da 610,4 milyar TL olan KKM nasıl oldu da 85,3 milyar TL artarak 1 Nisan’da 695,7 milyar TL’ye çıktı sanıyorsunuz? 1 Nisan itibarıyla bankalarda 5 trilyon 966 milyar TL mevduat var; 695,7 milyar TL’ye ulaşan KKM, toplam mevduatın % 11,66’lık kısmına ulaşmış durumda. Toplam Mevduatın 3 trilyon 469 milyar TL’lik kısmı Döviz mevduat olduğu dikkate alındığında, Döviz Mevduat Hesaplar ile Dövize Endeksli-KKM toplamı 4 trilyon 165 milyar TL’ye ulaştı; başka bir ifade ile bankalardaki toplam mevduatın %69,80’lik kısmı Döviz ve dövize endeksli hale gelmiş durumda. Kısaca, Dolarizasyon sorunu hala devam etmekte. KKM dolarizasyon sorununun sadece bilançodaki görünümünü değiştirdi ama sorunu çözemedi. Başta, “vatandaş akın akın döviz bozuyor” söylemi geliştiren ekonomi kurmayları, rakamlar ortaya çıkıp, KKM hesapların çoğunun TL mevduattan dönüşü görülünce hatayı düzeltme yerine; “bu paranın dövize gitmesini engelledik” şeklinde bir savunma sistemi geliştirildi. Oysa filmin sonunda bu mevduatları TL’de tutmak için Hazine ve TCMB’den kaynak aktarıldığı gibi, gelirleri halkın vergilerinden oluşan Hazinenin kaynaklarından parası olana ek para aktarılmış oluyor ( Ters sosyal transfer ). İlk grup hesapların üç aylık gelirleri %27’leri buldu. Yıllık %100’ler üzerine çıkmış durumda. Ana itirazlarımızdan biri de bu zaten. “Fakirden alıp Zengine veriliyor” derken de bunu anlatmaya çalışıyoruz. Bakan Nebati, “21 Mart’ta vadesi dolacak Kur korumalı TL mevduat modelinin bütçe üzerine 12,5 milyar TL yük getireceğini” söyledi. İyi de bu para kimden çıkıyor, hangi kesimin cebine giriyor. Bütçeye bu kaynak nasıl kondu, nereden sağlandı?

Bankaların KKM hesaplarındaki %17’lik faiz sabitlemeden her ay en az 2,5 milyar TL Kazancı olduğunu yazmıştık. Dolaylı yoldan kazançlarının kabaca aylık 10 milyar TL’yi bulduğunu da belirtmiştik. Görünürde,  KKM’lardan tek kazançlı çıkan bankalar oldu.

Hedef vade süresi ve cezası ne?

Merkez Bankası’nın Kur Korumalı Mevduat (KKM) hesapları ile ilgili yaptığı düzenlemesine göre 15 Nisan’a kadar banka özelinde döviz mevduatlarının yüzde 10’unu KKM’ye dönüştürmemesi halinde yıllık %1,50 komisyon cezası uygulayacağını açıklamıştı. Ek süre verilmez ise ilk verilen sürenin bitmesine günler kaldı. 15 Nisan Cuma günü doluyor. Tabi bu hedefi tutturmak yetmiyor, daha sonra 8 Temmuz döviz mevduatın %20’lik kısmını KKM’ye dönüştürme  hedefi başlayacak. İki aşamalı bir hedef yanı. İlk yarı sonucu Cuma günü belli olacak.

Genel Müdürlük birimleri şokta

Genel Müdürlük birimleri, gelen komisyon yaptırımına karşılık acil aksiyon planları içine girdi. İlk işleri şubelere hedefler verilmesi oldu. Bazı yüksek montanlı döviz mevduat hesaplarına sahip müşterileri CEO’lar bile işin içine girerek şahsen arayıp ricalarda bulunuyor. İş o kadar ciddi ve acil yani!

Hedef tutarsa ödül ne?

Merkez Bankası hedef tutması halinde ödülleri de açıkladı. Başta hedefi tutturan bankalar tabi %1,50 komisyon cezasından kurtulacak. Ayrıca, şartları sağlayan bankalar KKH tutarı kadar %25’lik zorunlu karşılık oranından da muaf olacaklar. Basit ifade ile karşılıklar azalacağı için bankaların ellerinde kredi veya başka işlemlerde kullanmak üzere daha çok para kalacak.

Hedef Tutmaz ise bankalar ne kadar ceza öder?

Tabi bu noktada akla gelen bir soru da bankalar hedef tutturamazlar ise ne kadar ceza ödeyecekleri konusu! İlk hedef 15 Nisan! Toplama baktığımızda yukarıda hesapladığımız gibi 1 Nisan itibarıyla Toplam Mevduatın %11,66’lık kısmını KKH’lar oluşturuyor. KKH hacmi Toplam Döviz mevduatları %20’lik seviyesine ulaşmış durumda. Bu hesapların tamamı dövizden dönmüş olsaydı ( ki aslında başlangıçta ana hedef o idi ) KKH’lar hedeflenen sonuç alınmış olacaktı. Geldiğimiz noktada BDDK ve Merkez Bankası bu hesapların alt kırılım datalarını vermediği için ne kadarının dövizden dönerek oluştuğunu; ne kadarının TL’den döndüğünü de bilemiyoruz. TCMB ve Hazine ne kadar ödeme yaptığını açıklasa kabaca o da hesaplanır ama o bilgi de henüz şeffaf şekilde paylaşılmış değil. Tabi ki resmi makamlarda bu bilgi var. Bankalar ile de paylaşıyorlardır. Bilgilerde şeffaflık olmadığı için bankaların ne kadar komisyon cezası ödeyeceği de bilinmiyor. Verilen sürede uzatma yapılmaz ise haftaya ilk ceza komisyonları da netleşmiş olacak. Bankalar bunu bilanço dipnotlarında açıkladıklarında yılın 2. yarı mali verilerinde de öğrenmiş olacağız. Tabi, KAP bildirimi de atlanmamalı. pek ihtimal vermiyorum ama bu ceza komisyonlar KAP’ta yayınlanmalı. Zira, borsaya kota bankalar ile ilgili bu cezaları küçük yatırımcı bilmeli.

Sadece fikir olsun diye bir simülasyonu yapalım

KKM hesapların USD karşılığı 1 Nisan itibarıyla 47,6 milyar USD; daha iyimser senaryoda %25’si döviz hesaplardan dönmüş olsa yuvarlak 12 milyar USD Dövizden dönmüş olur. Toplam Bankalardaki döviz de 237,7 milyar USD, 12 milyar USD’yi eklediğimizde başlangıçta 249,7 milyar USD olduğunu var sayalım; yine anlaşılması kolay olsun diye yuvarlak 250 milyar USD mevduatın %10’luk kısmı 25 milyar USD yapar. %20’lik kısmı 50 milyar USD yapar. Ama biliyoruz ki paylaşılmasa bile döviz mevduat hacimdeki değişmeden bu kadar dövizden dönüşüm olmadı. İlk hedef 25 milyar USD ama dönüşüm 12 milyar USD bu durumda hedefin %50’si tutmuş gibi. Bu hali ile tutmayan 13 milyar USD için bankalar %1,50 komisyondan 195 milyon USD ceza öder. Peki bankaların karlılıkları ne durumda? 2021 ilk 2 ayında 9,2 milyar TL kar yapan sektör; 2022 ilk 2 ay karı 39 milyar TL kar açıkladı. USD olarak 2 milyar 827 milyon USD. Bu tabloda 195 milyon USD’lik ceza çok mu? Bu ceza bankaların kaldıramayacağı bir yük değil kısaca! Ödenir seviyede!

Bankalar maliyeti müşteriye yansıtır  

Banklar bu cezayı fırsata çevirmesini iyi bilir. Sebebi halen açıklanmayan KKM’da faiz oranı %17’de sabitlendi ve bankalara kıyak geçildi. Aynı otorite kredilerde benzer sınır koymadı mesela. Üstelik faiz oranı sabit tutulduğu için KKH’lar için Hazine ve Merkez Bankası kasasından daha öncede yazdığımız gibi  fazladan en az 2,5 milyar aylık  para çıktı iyi mi!  Zira, vadesiz mevduat oranı sektörde %40’lar gelirken BDDK bu enflasyon ortamında bu ne iş demedi. Günlük otomatik fon hesaplara bakıyorsun bazı banaklarda alt limit 1.000 lira bazılarında 10.000 lira. Keyiflerine göre yani. Bir standart yok. BDDK bu sınırı vatandaşın lehine olacak şekilde belirlemekte geç bile kaldı. Döviz hesapları vadeliye bağlamada 50 bin USD sınırı getiren bankalar var. Yani 49 bin USD’niz varsa vadeli açamıyorsunuz. Yoksa bu kadar vadesiz ortalamaya nasıl ulaşıldı sanıyorsunuz! Bu alanda ciddi keyfilik var biline! Kısaca, bu cezayı bankalar öder, fazlası ile bir yolunu bulup halktan çıkartır. Olan yine bankalara muhtaç vatandaşa olacak. Son uyarı; Cuma akşamı aman hesaplarınızı kontrol edin bilginiz dışında KKM olmuş olmasın!    

Erol TAŞDELEN – Ekonomist www.bankavitrini.com