EKONOMİ

Korkut Boratav: 2020 büyüme sayıları sorgulanmalı

Yayınlanma:

4 yıl önce

03/03/2021

Yazan:

TÜİK, 2020 milli gelir (GSYH) tablolarını yayımladı ve geçen yıl Türkiye ekonomisinin 1,8 oranında büyüdüğünü tahmin etti. Son yılların çalkantılarından kaynaklanan iki döviz krizi, TL’nin reel olarak değer yitirmesine (pahalılaşan dolara) yol açmış; dolar cinsinden milli gelir ise 2020’de yüzde 6 civarında küçülmüştür.

TL hesabına ve sabit fiyatlı (hacim endeksli) milli gelir verilerine odaklanalım. Buna göre, 2017’yi izleyen, krizli çalkantılar da içeren bir dönemin üçüncü yılı durgunlaşma ile tamamlanmıştır. 2018’de milli gelirin yüzde 3 arttığını; ekonominin 2019’un ilk yarısında küçüldüğünü; o yılın tümünde ise sadece binde 9 oranında büyüdüğünü de hatırlatayım. Son üç yılın büyüme tempoları ile Türkiye’de işsizlik ve yoksullaşma olgularını içeren toplumsal bunalımın hafiflemesi mümkün değildir.

‘İstihdam ve GSYH verileri tutarsız’

TÜİK’in doğrudan doğruya milli gelir tahminleriyle ilgili sorunlar da vardır. 2020 örneği üzerinden bazılarına değineyim.

Önemli bir soru, istihdam ve GSYH verileri arasındaki tutarsızlıktır. 2020’nin ilk 11 ayında istihdam yüzde 4,8 oranında düşmüş; 1 milyon 181 bin insan işten çıkılmış; üretimden kopmuştur. Bu hazin, üzücü bir manzaradır. Ama. “o zaman ekonomi nasıl olup da yüzde 1,8 büyümüştür?” sorusu akla gelecektir. İtidarın 2020 boyunca şirketlere düşük faizli kredi pompaladığı malumdur. Ama sorun, likidite artışının üretime taşınmasıyla ilgilidir. İstihdam artmadan üretim nasıl artmıştır?

Bazen kullanılan “istihdam yaratmayan büyüme” ifadesi, yapısal bir bozukluğu ima ediyor. “Madalyonun diğer yüzü” de var: Görünüşü sineye çekersek Türkiye ekonomisinin ortalama emek verimliliğinde 2020’de “mucizevi” bir sıçrama gerçekleştiğini kabul edeceğiz. Türkiye, bu gösterge açısından 2020’de belki de dünya birincisidir.

Bu tür pozitif bir değişmeyi iktisat mantığıyla açıklamak güçtür. “Uzaktan çalışma”nın yaygınlaştığı “hizmetler”, TÜİK’in son verilerinde büyüyen değil, küçülen bir sektördür. Bu uygulamaya geçmesi söz konusu olmayan tarım ve sanayi, milli gelirdeki artışı aşan tempolarda büyüyen iki sektördür.

TÜİK verilerine göre sanayide istihdam 2020 boyunca %1,9 oranında daralmış; GSYH hesabında yer alan katma değeri ise %2 büyümüştür. Nasıl? Ücretlerin milli gelirdeki payı 2020’de iki puan civarında (%31,3 → %29,4) gerilemişken sanayiciler emekten tasarruf eden yatırımlara mı yöneldi?

Ekonomik açıklaması bir yana, 2020 GSYH tablolarının yatırım ve sabit sermaye birikimi verileri de açıklayıcı ip uçları vermiyor.

GSYH yatırım serileri, iki kaleme ayrılır: Sabit sermaye yatırımları ve stok hareketleri… 2020’de stoklar (cari fiyatlarla) bir önceki yıla göre 231 milyar TL artmış; GSYH’daki yıllık büyüme toplamının üçte birini oluşturmuştur. Bu kalemin GSYH hesaplamalarında ortaya çıkan tüm hata öğelerini içerdiğini hatırlatayım. Buna göre üretim yoluyla milli gelir toplamı, harcamalar yoluyla milli gelir toplamını cari fiyatlarla 231 milyar lira aşmış mıdır? Ve bu uyumsuzluk, stok hareketlerine “artış” olarak eklenerek sıfırlanmakta mıdır?

Sabit sermaye birikimi türleri içinde de üretken sermaye stoku ile ilişkili olmayan bir kalem yer alıyor: Diğer aktifler… Meslektaşımız Zafer Yükseler, bu kalemin, aslında spekülatif tasarruf amacıyla bağlantılı olan “parasal olmayan altın ithalatı”ndan türetildiğini belirlemişti. Dolayısıyla GSYH hesabında yer almaması gereken bir kategoridir. Ama “diğer aktifler” 2020 milli gelir toplamı içinde yer almaktadır; üstelik 2020’de (cari fiyatlarla) yüzde 41 artarak ve sabit sermaye yatırımları toplamının yüzde 12,2’sini oluşturarak…

‘Yöntem ve kavramlar sorgulanmalı’

Bu tespitler, TÜİK’in milli gelir ve istihdam serilerinin sorgulanmasını gerektiriyor. Aralarındaki tutarsızlık, her iki serinin kaynakları, hesaplama yöntemleri ve kavramlar açısından sorgulanmalıdır. 2016’daki GSYH hesaplarının revizyonu, veri tabanını idarî kayıtlara, özellikle Gelir İdaresi dosyalarına kaydırdı. Kavram ve yöntem sorunları yeterince tartışılmadı.

Başka sorunlar da var. Örneğin ödemeler dengesinde yer alan 2013-2019 kayıt dışı sermaye girişleri (“net hata ve noksan” kaleminin pozitif bilançosu), “hizmet ihracatı”na taşındı. Bu yüzden millî gelir serilerine de yansıması ve büyüme hızını yukarı çekmesi gerekli. Bu işlem bugünlerde yapıldı veya yapılmak üzeredir. Kavramsal olarak kabul edilemez; ama açıkça tartışmaya, eleştiriye açılması gerekirdi.

İktisatçılar, mikro düzeyde araştırmalar dışında yeni veri üretemezler; hele hele milli gelir serilerini yeniden oluşturamazlar. Bu konuda TÜİK’e bağımlıyız. Bu yakınlarda TÜİK yönetimi, istihdam, üretim, GSYH istatistikleri arasındaki tutarlılık sorunlarını inceleyeceğini açıklamıştı. Bekleyeceğiz. Bunu ve benzerlerini beklerken de istatistikçilere mesleklerinin etik ilkelerini hatırlatmayı sürdüreceğiz.

Görüntülenme: 1731

İlgili Etiketler:

İzzettin Önder : Türkiye nereye sürükleniyor

Akbank GM Binbaşgil : Yüksek faiz ortamını bankalar da sevmez

Okumaya devam et

EKONOMİ

Prof. Dr. YILMAZ: Bütçe açıkları dizginlenebilir mi?

Bütçe açığı ve mali disiplinsizlik önemli bir risk göstergesi olduğundan finanse edilmesi aşaması da sorun yaratacak. Bir yandan iç ya da dış borçlanmayla açık finansmanının kendine has riskleri artarken, bir yandan da bütçe açığının doğrudan ya da dolaylı maliyeti topluma yansıyacak

Yayınlanma:

1 gün önce

19/06/2025

Yazan:

Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz

Mayıs ayına ait merkezi yönetim bütçe gerçekleşmelerine göre bütçe fazlası 235,2 milyar TL, kümülatif (Ocak-Mayıs) bütçe açığı da 650,3 milyar TL oldu. Mayıs ayı bütçe fazlası, giderlerdeki önemli bir azalış kaynaklı değil, tersine kurumlar vergisi hasılatının beklendiği gibi mayıs ayında vergi gelirlerini beslemesiyle gerçekleşti.

Rakamla ifade etmek gerekirse; nisan ayına göre mayıs ayında bütçe giderlerinde 43 milyar TL’lik azalışa karşılık bütçe gelirleri 368 milyar TL arttı. Bu artışın hemen hemen tamamı kurumlar vergisi hasılatı kaynaklı.

Önce vergi hasılatındaki değişime bakalım, ardından bütçe giderlerinde azalış olmuş mu, ona bakarız:

Kurumlar vergisi yıllık beyana tabi bir vergi. Aynı zamanda cari vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsup edilmek üzere, GVK’da belirtilen esaslara göre ve cari dönemin kurumlar vergisi oranında geçici vergi ödenir. Ocak – Şubat – Mart geçici vergi dönemi beyanname verilme ve ödeme günü 17 mayıs’tı. Ayrıca Gelir İdaresi Başkanlığı, 30 Nisan’a kadar verilecek kurumlar vergisi beyannameleri ve bunlara tahakkuk eden vergilerin ödeme sürelerini 5 Mayıs’a kadar uzattı.

Böylelikle nisan ayında 29,7 milyar olan kurumlar vergisi tahsilatı da mayıs ayında 470,1 milyar TL’ye yükseldi. Hatta mayıs ayında kurumlar vergisi hasılatı vergi gelirleri içindeki payı yüzde 39,4’e ulaştı ki bu oran KDV gibi dolaylı bir verginin payından da yüksekti. Sonuçta bu hasılat bütçede bir rahatlama yarattı.

Mayıs ayında kurumlar vergisi tahsilatı bütçenin imdadına yetişmiş oldu ama yukarıda anlattığım gibi “geçici vergi dönemiydi, geldi ve geçti”.

Bütçenin gelir tarafını temmuz ayında gelir vergisi ikinci taksiti ile ağustos ve kasım aylarında geçici vergi taksitleri bir miktar rahatlatabilir. Ancak aylık olarak artmaya devam eden enflasyon, sıkı para politikasıyla kredi imkanları kısıtlanan firmalar ve artan konkordatolar, hedeflenen vergi gelirlerinden uzaklaşılmasına neden olacak ana faktörler. Ayrıca bütçenin gelir tarafının, borç faizleriyle büyüyen bütçenin gider tarafını telafi etmesi zor görünüyor. O nedenle bütçe açığını dizginlemek hiç de kolay olmayacak.

Bütçe giderlerine şimdi kamuda tasarruf üzerinden bakalım:

Tüm kamu kurumlarının kendi bütçelerindeki kaynaklardan yapacakları harcamalar için tasarruf tedbirlerine uymaları uzun zamandır merakla bekleniyor.

Aşağıdaki hazırladığım tablo, geçen yıl ve bu yılın mayıs aylarında tasarruf tedbirleri kapsamında yapılan harcamaları karşılaştırıyor:

Tabloda görüldüğü gibi bir yıl içinde taşıt alım giderleri yaklaşık 2 katına çıkmış. Haberleşme ve enerji giderleri de enflasyon oranına yakın bir artış göstermiş. Kırtasiye-baskı giderleri ile temsil-tanıtma giderlerinde ise bir yılda kısmen frene basılmış gibi.

Ancak temsil-tanıtma giderleri bu yılın ilk dört ayında ortalama 65 milyon TL civarındayken, mayıs ayında birden yaklaşık beş katına (316 milyon TL) çıkmış. Yine de bu haliyle geçen yılın mayıs ayındaki 418 milyon TL’nin oldukça altında kalıyor. Umarım ülkemiz en iyi şekilde temsil ediliyordur. 2024’te bu alanda daha fazla gider yapılıyordu, yoksa geçen yıl daha mı iyi temsil ediliyordu?

Bütçe giderlerinde sorunlu kalem: borç faiz giderleri:

Borç faiz giderleri bütçede büyümeye devam ediyor. Özellikle iç borçlanmanın maliyeti bütçeye yansıyor.

Mayıs ayında borç faiz giderleri 111,2 milyar TL, kümülatif olarak 835,8 milyar TL’ye ulaştı. Dahası Haziran ayında yaklaşık 240 milyar TL’lik borç faiz gideri gerçekleştirilecek.

2025 yılı bütçesi için borç faiz giderlerinin bütçe giderlerine oranının yüzde 13,2 ve vergi gelirlerine oranının da yüzde 17,5 olması hedeflenmişti. Bugünkü görünümde borç faiz giderleri/bütçe giderleri oranı yüzde 15,7 ve borç faiz giderleri/vergi gelirleri oranı da yüzde 20,9’a yükselmiş durumda. Bu göstergeler ile bütçe hedeflerinden uzaklaşıldığı anlaşılıyor.

Bütçe açıklarını kontrol altında tutmak, pek çok alanda katkı sağlayacak. Öncelikle devletten beklenen görevlerin ve kamu hizmetlerinin hem kalitesinin artmasına hem de zamanında sunulmasına katkı sağlayacak.

Aksine bütçe açığı ve mali disiplinsizlik önemli bir risk göstergesi olduğundan finanse edilmesi aşaması da sorun yaratacak. Bir yandan iç ya da dış borçlanmayla açık finansmanının kendine has riskleri artarken, bir yandan da bütçe açığının doğrudan ya da dolaylı maliyeti topluma yansıyacak.

Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ – T24

Görüntülenme: 9710

Okumaya devam et

ALTIN - DÖVİZ - KRIPTO PARA

İsrail-İran Savaşının Türkiye’ye Etkileri

Yayınlanma:

4 gün önce

16/06/2025

Yazan:

Erol Taşdelen

İsrail ile İran arasında çıkabilecek uzun süreli bir savaş, sadece çatışmanın merkezindeki ülkeleri değil, çevre ülkeleri ve küresel sistemi de etkileme potansiyeline sahiptir. Türkiye, jeopolitik konumu, enerji bağımlılığı, ekonomik yapısı ve diplomatik ağı nedeniyle bu savaşın en çok etkilenecek ülkelerinden biri olacaktır.

Bu analiz, savaşın Türkiye’ye olası etkilerini altı temel başlık altında ele almaktadır:

1. 🛢️ Enerji ve Ekonomi Üzerindeki Etkiler

İran’ın enerji üretimi ve Hürmüz Boğazı’nın kontrolü, küresel petrol ve doğal gaz arzı için kritik önemdedir. Savaşın bu hattı etkilemesi durumunda:

Enerji fiyatlarında sert artış yaşanacaktır. Türkiye’nin petrol ve doğal gazda yüksek dışa bağımlılığı, enerji ithalat faturasını şişirecek, cari açık büyüyecektir.
Enflasyonist baskı artar. Akaryakıt ve üretim maliyetlerinin yükselmesi, gıda ve temel tüketim ürünlerinde zincirleme fiyat artışına neden olur.
Sanayi ve ulaşım sektörlerinde maliyet artışıyla birlikte tüketici harcamalarında daralma görülebilir.

2. ⚖️ Jeopolitik Denge ve Dış Politika Baskısı

Türkiye, Batı bloku (NATO-ABD) ile İslam dünyası arasında denge kurmaya çalışan bir dış politika izlemektedir. Savaş derinleşirse:

Çift yönlü baskı oluşur. ABD, Türkiye’den İsrail lehine daha net bir pozisyon almasını bekleyebilirken; iç kamuoyu ve İslam ülkeleri Filistin-İran eksenine daha yakın bir tavır talep edebilir.
Denge politikası zorlaşır. Türkiye, arabulucu rolünü korumak isterken tarafsızlığını da kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabilir.

3. 🤝 Diplomasi ve Göç Yönetimi

Savaş bölgesine yakın olan Türkiye, bölgedeki göç hareketlerinden doğrudan etkilenebilir.

Yeni mülteci dalgası riski doğar. İran, Irak ve Suriye’deki çatışma ve insani krizler nedeniyle Türkiye sınırlarına yeni göç baskıları oluşabilir.
İç politikada göç tartışmaları artar. Halihazırda Suriyeli göçmenler konusunda hassas olan kamuoyunda yeni bir göç dalgası sosyal ve siyasi gerilimlere yol açabilir.

4. 🛡️ Güvenlik ve Askeri Riskler

Savaş, bölgedeki tüm askeri dengeleri etkileyebilir ve Türkiye’nin güvenlik ortamını doğrudan sarsabilir.

Sınır ötesi gerginlikler: Türkiye’nin Suriye ve Irak’taki operasyon bölgelerinde İran yanlısı milis gruplarla sıcak temas ihtimali artar.
Terör riski ve iç güvenlik tehditleri: İran destekli yapıların Türkiye içinde veya sınır hattında provokatif eylemlere yönelmesi riski oluşur.

5. 📉 Finansal Piyasalara Etkisi

Savaş ortamı, küresel finansal piyasalarda risk algısını artırır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler bu dalgalanmalardan doğrudan etkilenir.

Borsa İstanbul’da dalgalanma görülür. Yabancı yatırımcıların riskten kaçışı, Borsa İstanbul’da satış baskısını artırabilir.
Döviz kurları ve altın fiyatları artabilir. TL üzerindeki baskı artar; bireyler ve yatırımcılar güvenli liman olarak döviz ve altına yönelir.

6. 🚢 Ticaret ve Sanayiye Etkisi

Türkiye’nin Orta Doğu ve Orta Asya’ya olan ticareti, savaş nedeniyle sekteye uğrayabilir.

Dış ticaret yollarında sorun: İran ve Irak güzergâhlarında güvenlik riskleri, lojistik maliyetleri artırır.
İhracatçı üreticiler zarar görür. Özellikle makine, inşaat, tekstil ve otomotiv yan sanayi sektörleri sipariş iptalleri ve pazar kaybı riskiyle karşı karşıya kalır.

Sonuç: Türkiye Çok Boyutlu Riskle Karşı Karşıya

İsrail-İran savaşının uzun sürmesi; ekonomi, dış politika, güvenlik, diplomasi ve toplumsal alanlarda zincirleme etkiler yaratır. Türkiye bu süreci, enerji stratejilerini gözden geçirerek, iç güvenlik politikalarını güçlendirerek ve diplomatik dengesini koruyarak yönetmek zorunda kalacaktır.

www.bankavitrini.com

Yayın Notu: Bu analiz www.bankavitrini.com için hazırlanmıştır.

Görüntülenme: 9423

Okumaya devam et

EKONOMİ

Kriz Yönetiminde Yeni Yöntemler: Dijital Çağın Dinamikleriyle Uyumlu Stratejiler

Yayınlanma:

6 gün önce

14/06/2025

Yazan:

Erol Taşdelen

Kriz, bir şirketin itibarını, finansal yapısını ve operasyonel devamlılığını tehdit eden olağanüstü bir durumdur. Ancak artık krizler sadece doğal afet, ürün hatası ya da skandallardan ibaret değil; dijital linçler, sosyal medya kampanyaları ve siber saldırılar da modern kriz tanımının bir parçası haline gelmiştir.

Bu bağlamda kriz yönetimi, geleneksel yöntemlerin ötesine geçerek çok boyutlu, hızlı ve veri odaklı bir yapıya dönüşmüştür. İşte yeni nesil kriz yönetimi yaklaşımları:

1. Gerçek Zamanlı İzleme ve Erken Uyarı Sistemleri

Artık krizleri tahmin etmek ve erken müdahale etmek mümkündür. Sosyal medya dinleme araçları sayesinde olası bir krizin sinyalleri önceden yakalanabilir. Bu araçlar kullanıcı şikayetlerini, anahtar kelimeleri ve duygu analizlerini anlık olarak takip ederek alarm verir.

2. Senaryo Tabanlı Simülasyonlar ile Hazırlık

Başarılı kurumlar, olası kriz senaryolarını önceden simüle ederek kriz anında hangi adımları atacaklarını netleştiriyor. Ürün geri çağırma, siber saldırı veya itibar krizleri gibi olaylara karşı önceden denenmiş çözümler hazır tutuluyor.

3. Çok Paydaşlı İletişim Yönetimi

Krizler yalnızca kamuoyu ile değil, çalışanlar, yatırımcılar, müşteriler ve resmi kurumlar gibi çok sayıda paydaşla da doğru iletişimi gerektirir. Her paydaş grubu için özel mesajlar, farklı iletişim kanallarıyla sunulmalıdır.

4. Veri Odaklı Karar Verme Süreçleri

Kriz anında refleksle değil, veriye dayalı stratejiyle hareket etmek hayati önem taşır. Sosyal medya verileri, müşteri geri bildirimleri, kriz yayılma analitiği gibi göstergelerle doğru adımlar belirlenebilir.

5. Dijital Kriz Müdahale Ekipleri

Geleneksel kriz masaları yerini artık dijital kriz ekiplerine bırakıyor. Özellikle sosyal medya krizlerinde, deneyimli ekipler anında devreye girerek içerik üretimi, yorum yönetimi ve doğru bilgilendirme ile süreci kontrol altında tutuyor.

6. Şeffaflık ve Samimi İletişim Dili

Geleneksel kriz iletişimi genellikle soğuk, resmi bir dille yürütülürdü. Ancak günümüzde tüketici daha empatik, samimi ve içten bir yaklaşım bekliyor. CEO açıklamaları, kısa videolar ve açıklayıcı infografikler daha fazla etki yaratıyor.

7. Kurum İçi Kriz Eğitimleri

Kriz yönetimi sadece yönetime değil, tüm çalışanlara aittir. Bu nedenle özellikle ön cephede görev yapan çalışanlara kriz anında nasıl davranmaları gerektiği eğitilmelidir. Kriz bilinci, kurum kültürünün bir parçası haline getirilmelidir.

8. Kriz Sonrası Rehabilitasyon Planları

Kriz atlansa bile etkisi devam eder. İtibar kaybı, müşteri güveni ve çalışan motivasyonu gibi konularda kriz sonrası rehabilitasyon süreci başlatılmalı; iletişim kampanyaları, itibar onarma projeleri ve iç iletişim aksiyonları devreye alınmalıdır.

9. Siber Güvenlik Odağında Kriz Hazırlığı

Dijitalleşmenin getirdiği en büyük risklerden biri de siber saldırılardır. Kurumlar, sadece BT birimlerinin değil tüm organizasyonun siber krizlere hazırlıklı olması için yeni stratejiler geliştiriyor.

10. Kurumsal Hafıza ve Öğrenen Organizasyon Yaklaşımı

Her kriz, gelecekteki krizler için bir öğrenme fırsatıdır. Kriz sonrasında detaylı analiz yapılmalı, neyin işe yaradığı ve neyin işe yaramadığı kayıt altına alınmalı ve bu bilgiler kurumsal hafızaya entegre edilmelidir.

Krizler Kaçınılmaz, Yönetim Şekli Tercih Meselesidir

Krizlerin ne zaman çıkacağını kestirmek zor olabilir; ancak nasıl yönetileceği tamamen kurumsal hazırlıkla ilgilidir. Yeni nesil kriz yönetimi; çevik, şeffaf, veri temelli ve insan merkezli bir yaklaşımla ilerlemektedir. Bu yöntemleri benimseyen kurumlar, sadece krizleri aşmakla kalmaz, aynı zamanda krizlerden güçlenerek çıkar.

Görüntülenme: 13333

Okumaya devam et