Kamu parasının nasıl harcandığı, o ülkede yaşayanlar için ekonomik, sosyal, siyasi sonuçları belirlemede en önemli faktörlerden biridir. Bu parayı etkin ve verimli bir şekilde kullanmak kamu mali ve yönetim sisteminde şeffaflığı ve hesap verebilirliği gerektirir.

Kamu harcamalarının etkinlik ve verimlilik kazanımları, belirli bir kamu harcaması miktarı için “çıktıları arttırarak” ya da belirli bir çıktı miktarını elde etmek için gereken “girdileri azaltarak” gerçekleştirilebilir. Söz konusu ikinci seçenek, kamu harcamalarının azaltılmasına olanak tanır.

Kamu harcamalarında nelerin, ne kadar azaltılabileceği, oldukça geniş bir yazının konusu. Bu yazıda kamu harcamalarının kamuda tasarruf ile azaltılma seçeneğini ele alıyorum.

Zaten son yıllarda kamu harcamaları üzerindeki baskı giderek artıyor. Bu durumun nedenleri çok fazla, birkaçını sıralayalım:

Nedenlerden biri; iki yıl üst üste ek bütçe çıkarıldı, son iki yılın bütçe harcamaları/GSYH ortalaması yüzde 24,6’ya çıktı. Pandemiden çıkışta dahi bu oran (2021’de) yüzde 22’ydi.

Bir başka neden; seçimler ve ekonomik kriz bütçeyi yıprattı ve mali disiplinin daha fazla bozulmaması gerekli.

Nedenlerden bir diğeri; para politikasındaki sıkı duruşla maliye politikasının eşgüdüm içinde olması, harcamaları azaltarak sıkılaşması.

Bir diğer neden de; toplumca da beklenen, kamuda tasarrufun hayata geçmesi.

Bugün hazırladığım tablo, geçen yıl ve bu yılın ilk çeyreklerinde, tasarruf tedbirleri kapsamında yapılan harcamaları karşılaştırıyor:

İki yıl önce en büyük artışın yaşandığı taşıt alım-kiralama, kırtasiye-baskı, temsil-ağırlama giderleri seçimler sonrasındaki düzeyine dönmeye başlarken, geçen yıla göre de gerileme bütçe rakamları bazında gerileme kaydetmiş görünüyor.

Ancak kamu, taşıt alımlarını özellikle 2023’ün ilk aylarında gerçekleştirmişti. 2023 yılı ilk çeyrekte taşıt alımları için 295,4 milyon TL harcanmıştı. İki yılın enflasyonu ve taşıtların değeri dikkate alındığında bugünkü karşılığı, bu tutarın iki katından fazla olacaktır. 2025 yılı ilk çeyrekte ise kamu taşıtları için harcanan meblağ 56 milyon TL’ye inmiş.

Zaten kamu, bu taşıtları 2023 ilk çeyrekte edinmiş, dolayısıyla bir anlamda alınan alınmış. Bu durumu alınan taşıtlarda devam eden taşıt onarım giderlerindeki artıştan anlayabiliriz.

Geçen yılın ilk üç ayında tasarruf tedbirleri kapsamındaki kalemlere harcanan tutar, ilk üç ay bütçe harcamalarının yüzde 1,63’ü olmuş. 2025 yılı aynı döneminde ise yüzde 1,27’si. Kamunun tasarrufa başlamadığı kabul edilen 2023 yılının tamamında tasarruf edilmesi gereken kalemlere yapılan harcama da, bütçe harcamalarının yüzde 1,96’sıydı.

Bu karşılaştırma bize şunu gösteriyor: Tasarruf genelgesinde yer alan harcama kalemlerinde ne kadar tasarruf edilirse edilsin bütçe açığını kontrol etmede etkisi giderek azalıyor. O nedenle doğru yere bakmak gerek, o da kararlı bir şekilde giderek büyüyen ve büyümeye devam edecek olan borç faiz giderlerine.

Bu yılın ilk çeyreğinde borç faiz giderleri/bütçe harcamaları oranı yüzde 14,6 ve borç faiz giderleri/vergi gelirleri oranı da yüzde 23’e yükselmiş durumda.

Sadece mart ayına ait borç faiz giderleri/bütçe harcamaları oranı yüzde 15,7 ve borç faiz giderleri/vergi gelirleri oranı da yüzde 25’e çıktı.

Çeyrekler itibariyle tasarruf genelgesindeki kalemlere yapılan harcamalara bakınca, burada top yekûn bir tasarruf olmayacağı açık. En basitinden enerji ya da haberleşme giderleri sıfırlanamayacağına göre, kamu harcamaya devam edecek.

Ancak son aylarda kamu harcamasının devamına, siyasi ve hukuki gerilimlerle borcun faiz, vade ve döviz riskindeki artışın bütçeye yansımaları farklı bir boyut kazandırıyor. Bu konuyu “Hazine’nin zor haftası” yazımda da anlatmıştım.

Yazının giriş kısmında bahsettiğim kamu harcamalarının etkinlik ve verimlilik kazanımlarının sağlanmasıyla kamu parası harcanırken de kamuda tasarruf sağlanabilir.

Etkin bir kamu borç yönetimi ile borç faiz giderlerinin bütçedeki payı azaldığında, mevcut tasarruf genelgesinin kapsamı genişletilip denetlendiğinde, belli bir çıktıyı elde etmek daha az girdi ile mümkün olacak.

Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ-T24

Kişiselleştirmeyi doğru yapmak, en basit haliyle, bir ürün, hizmet, iletişim veya deneyimi bireyin ihtiyaçlarına, beklentilerine ve özelliklerine gerçekten uygun şekilde uyarlamak demektir.

Biraz daha açarsak:

• Klişeye düşmeden, gerçekten bireyin özgün ihtiyaç ve beklentilerini anlamak,

• Aşırıya kaçmadan, kullanıcıyı rahatsız etmeyecek, hatta faydalı ve anlamlı bulacağı öneriler veya deneyimler sunmak,

• Veri gizliliğine ve güvenliğe saygı göstererek kişisel bilgileri kullanmak,

• Samimi, değer odaklı ve zamanında müdahalelerde bulunmak anlamına gelir.

Kişiselleştirmeyi doğru yapmanın anahtarları:

• Dinlemek: Gerçekten ne istediklerini, nasıl davrandıklarını, nerelerde zorlandıklarını anlamak.

• Ölçülü davranmak: Kullanıcının verilerini kullanırken sınırı aşmamak, kişiyi “izleniyormuş” gibi hissettirmemek.

• Değer katmak: Kişiselleştirme sadece satmak için değil, kişinin hayatını kolaylaştırmak, daha iyi hissettirmek için yapılmalı.

• Esneklik sunmak: Kişiye, deneyimi kendi istediği gibi yönetme hakkı vermek.

• Şeffaf olmak: “Senin şu tercihini dikkate aldık ve sana şu yüzden şunu öneriyoruz” gibi açıklayıcı bir tavırda olmak.

Özetle, kişiselleştirme doğru yapıldığında, insan kendini anlaşılmış, değerli ve rahat hisseder.
Yanlış yapıldığında ise rahatsız edici, güvensiz ve ticari bir manipülasyon gibi görünür.

Doğru ve yanlış kişiselleştirme karşılaştırması:

BİR BANKA MOBİL UYGULAMASINDA DOĞRU KİŞİLEŞTİRME NASIL OLUR?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) politika faizini sürpriz bir kararla yüzde 46’ya yükseltmesinin ardından, önde gelen küresel yatırım bankaları Türkiye’ye yönelik beklentilerini güncelledi. JPMorgan, Goldman Sachs ve Morgan Stanley gibi dev kurumlar, yıl sonu faiz tahminlerini yukarı yönlü revize ederken, Temmuz ayında faiz indirimi beklentisini de korudu. Kurumlar ayrıca enflasyon tahminlerini de yükseltti.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) politika faizini 350 baz puan artırarak yüzde 46’ya çıkarması, piyasalarda geniş yankı uyandırdı. Bu gelişmenin ardından JPMorgan, Goldman Sachs ve Morgan Stanley gibi küresel yatırım bankaları Türkiye’ye ilişkin yeni değerlendirme raporlarını yayımladı.

Riskler gözetiliyor, temkinli iyimserlik hâkim

Üç yatırım bankasının ortaklaştığı nokta TCMB’nin şahin duruşunu koruduğu ve para politikasında sıkılaşmanın etkili biçimde devam edeceği yönünde. Bununla birlikte, Temmuz ayı itibarıyla kontrollü bir faiz indirim sürecinin başlaması, enflasyonun seyriyle uyumlu şekilde öngörülüyor.

JPMorgan: Faiz tahmini yukarı, gevşeme Temmuz’da

ABD merkezli yatırım bankası JPMorgan, TCMB’nin son faiz artışını “para politikasında sıkı duruşun süreceğine işaret eden önemli bir hamle” olarak nitelendirdi. Kurum, Türkiye için yıl sonu politika faizi tahminini daha önceki yüzde 35 seviyesinden yüzde 38’e yükseltti.

Ayrıca banka, Haziran ayında TCMB’nin politika faizini sabit bırakmasını, Temmuz’da ise 200 baz puanlık bir faiz indirimiyle gevşeme sürecine girmesini bekliyor. Bu adımın, enflasyonda öngörülen düşüşle uyumlu olacağına dikkat çekiliyor.

Öte yandan, son dönemde yaşanan zirai don olaylarının gıda fiyatlarında yukarı yönlü baskı yaratabileceği belirtilerek, 2025 yılı enflasyon tahmini yüzde 29,5’ten yüzde 30,0’a çıkarıldı.

Goldman Sachs: Yıl sonu faiz tahmini yükseldi

Bir diğer ABD’li dev banka Goldman Sachs da TCMB’nin sürpriz faiz artışının ardından Türkiye’ye ilişkin beklentilerini güncelledi.

Banka, Temmuz ayında faiz indirimlerinin yeniden başlayabileceğini belirtirken, “Yeni bir şok yaşanmadığı sürece, Temmuz’da enflasyonun düşük 30’lu seviyelere gerileyeceğini öngörüyoruz” açıklamasına yer verdi.

Goldman Sachs, Türkiye için yıl sonu politika faizi beklentisini yüzde 28,5’ten yüzde 33’e çıkardı. Raporda ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasına ilişkin bir risk değerlendirmesi de yapılarak, bu tür gelişmelerin repo faizine etkisi olabileceği ifade edildi.

Morgan Stanley: Temmuz’da indirim, yıl sonunda faiz yüzde 36

Morgan Stanley ise dünkü Para Politikası Kurulu toplantısının ardından yayımladığı analizde, 2025 yıl sonu politika faizi tahminini yüzde 33,5’ten yüzde 36 seviyesine çıkardı. Banka, 2025 yılı enflasyon tahminini ise yüzde 29 olarak korudu.

TCMB’nin Temmuz ayında faiz indirimi sürecine yeniden başlamasını beklediklerini vurgulayan Morgan Stanley, ayrıca 2025 sonu için dolar/TL tahminini 43 TL, 2026 sonu içinse 47 TL olarak duyurdu.

Morgan Stanley raporunda, “Bugünkü faiz artışı bize TCMB’nin para politikasını mümkün olan en kısa sürede normalleştirme isteğini gösteriyor. Faiz indirimlerinin seyri, enflasyon ve döviz rezervlerinin gidişatına bağlı olarak şekillenecek. Ancak carry trade’e yönelik temkinli bir geri dönüş başladı” ifadeleri dikkat çekti.

TTime