Deprem bilimci, jeofizik yüksek mühendisi Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, Deprem Fonu’nda bugüne kadar 37 milyar dolar toplandığının söylediğini belirterek, “Deprem vergisini Bülent Ecevit 2 yıl için koymuştu. O zaman için öncelikle yarası sarılması gereken yer Gölcük’tü. Ama yönetimi yitirdiler. Bugünkü yönetim geldi. Deprem vergileri nerede diye sorguladım. O günkü başbakan bugünkü Cumhurbaşkanı ‘Biz onlarla duble yol yaptık’ dedi. Evet duble yollar yapıldı ama şu anda millet göçüntü altında” dedi.

Kahramanmaraş merkezli 10 şehirde yıkıma neden olan 7,7 ve 7.6’lık depremler için “Bu dünya çapında bir afet. Yani dünya böyle bir afeti çok az gördü” değerlendirmesi yapan Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, tahminlerinin 200 bine yakın kişinin göçük altında kaldığı yönünde olduğunu belirtti. Aslında iyi bir Deprem yönetmeliği bulunduğunu belirten Ercan, “Bu yönetmeliğe uysalardı göçmeyecek yapıları yaparlardı. İşin kötü tarafı yeni yapılan yapılar da göçtü” dedi.

ANKA AJANS’ın haberine göre; Türkiye’nin yaşadığı büyük depremlerden gerekli dersleri alıp almadığı ve kayıpları azaltmak için bugüne kadar neler yapıldığı ve bundan sonra nelerin yapılması gerektiğine ilişkin görüşlerini ANKA Haber Ajansı’na anlatan Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan, şu değerlendirmeleri yaptı:

“HER ŞEY SİYASİ ERKEĞE BAĞLI: Biz jeofizik mühendisleri Türkiye’de nerelerde hangi aralıklarla aşağı yukarı hangi büyüklükte deprem olacağını biliriz. 2001 yılında Türkiye ve İstanbul’da ‘Depreme Çağrı’ diye bir kitap yazdım. Orada Türkiye’de deprem olacak, öncelikli deprem beklenen 33 yeri saydım. Bunların içinde Van, Isparta, Sisam, Midilli ve Kahramanmaraş, Adana ve Ceyhan da var. Henüz depremini beklemekte olan yerler de var. Bunları siyasileri de yolluyoruz tabii. Yani ‘böyle bir kitap var. Alın okuyun’ diye. Bilim insanın ve herkesin bir yaşam anlayışı tutumu vardır. Ama depremin siyaseti, sağcısı, solcusu, dincisi, dinsizi olmaz. Biz daima bilgi veririz. Bizim görevimiz bu. Dolayısıyla her şey siyasi erkeğe bağlı. Bilgi üretme üniversitenin görevi ama biz eylem yapamayız. Eylemi yürütme yapar. Yürütme Türkiye Cumhuriyeti Meclisi’dir. Neler yapılacağının emrini onlar verir.

EMİN ŞİRİN DEPREM FONUNDA 37 MİLYAR DOLAR TOPLANDIĞINI SÖYLEDİ: Deprem için alınacak önlemler için yasa ve yönetmelikleri çıkardığınızda bunu eyleme sokarken para gerekiyor. Finansal bir kaynak olmalı. Bunun ilk ayırdına varan benim. Bu yaşımda görmüş olduğum Cumhuriyet’in en başarılı Hükümet Başkanı olan sayın Ecevit oldu. 1999 depremi onun Devlet Bahçeli’yle koalisyon yaptığı bir döneme denk geldi. O dönemde baktı ki Türkiye’de sürekli depremler oluyor ve bunlarla baş etmek çok zor. O zaman dedi ki ‘Bir Deprem Fonu oluşturalım. İnsanlar içtiği sigaradan, gazozdan, gittiği sinemadan çok ufak bir pay koysunlar.’ Geçen gün ben (eski siyasetçi) Emin Şirin ile birlikteydim. Dedi ki ‘Hocam bugüne kadar oradan toplanan para 37 milyar dolar.’

DEPREM VERGİLERİ NEREDE DİYE SORGULADIM. BUGÜNKÜ CUMHURBAŞKANI “BİZ ONLARLA DUBLE YOL YAPTIK” DEDİ: Bu Deprem Fonu’yla, deprem olmadan önce öncelikli olarak, deprem görecek yerlerde konutlar iyileştirilecek, kötüler yıkılıp yerine yeniler yapılacaktı. Sonuçta Deprem Vergisi’ni Ecevit 2 yıl için koymuştu. Çünkü; o zaman için öncelikle yarası sarılması gereken yer Gölcük depreminde göçen evlerdi. Ama yönetimi yitirdiler. Bugünkü yönetim geldi. Sonra ilk kez ben televizyonda canlı yayında Deprem Vergileri nerede diye sorguladım. O günkü Başbakan bugünkü Cumhurbaşkanı dedi ki ‘Biz onlarla duble yol yaptık’ cevabını verdi. Ben 85 milyonluk Türkiye içinde sadece bir kişiyim. Gerçekleri ortaya koyarken ve halkın çıkarı için konuşurken eğer sen kendi çıkarını peşinde durmuyorsan ve dayatmıyorsan ne olur? O orada kalır. Dolayısıyla bu böyle söylenince hiçbir tepki çıkmadı.

DÜNYA BÖYLE BİR AFETİ ÇOK AZ GÖRDÜ: Duble yollar yapıldı ama şu anda millet göçüntü altında. Göçüntü altında kalınan yer yaklaşık 330 kilometrelik bir kuşak. 10 tane ili etkiliyor. Yaklaşık 4 milyon konutun bulunduğu bir yer. 13 milyon kişi bu konutlarda otururken şu anda yaklaşık 7 bin konut göçmüş durumda ve insanlar çaresiz. Elinde yeterli miktarda kurtarmacılar yok. Kurtarma araç gereçleri yok. Bu dünya çapında bir afet. Yani dünya böyle bir afeti çok az gördü. Yani bu kadar yapının yıkıldığı yerde halen ölümler bu seviyedeyse bu işte bir yanlışlık var.

HESAPLARIMA GÖRE YAKLAŞIK 200 BİN KİŞİ GÖÇÜK ALTINDA: Göçen bina sayısı belli. Benim hesaplarıma göre 4 kat üzerinden ve 8 daire olarak hesapladığımda yaklaşık 200 bin kişi göçük altında. Göçükten çıkarılan insan sayısı yaklaşık 8 bin kişi. Eğer hesap doğruysa yani bunun bir garantisi yok. Ama yetkili ağızlar diyorlar ki ‘Biz her yapının altında kalan insanların adını, soyadını, kimliğini biliyoruz.’ O zaman açıklaması gerekiyor gerçekten kaç kişi var? Kim bunlar? Kurtulanlar kimler? Çünkü insanlar kaygıyla bekliyorlar. Şimdi bu dönemin siyaseti olmaz.

KURTARILAN, HALEN DİRİ KALAN İNSAN SAYISI BENİ SEVİNDİRİYOR: Depremde en önemli olan olay ilk 6 saattir. İlk altı saatte ne kadar insan kurtarabilirsen o kadar başarılısın. İlk 6 saatte genellikle kurtarılacakların yüzde 80 kurtarılması gerekiyor. Ondan sonra geriye yüzde 5 kalır. Dolayısıyla şu anda üçüncü güne girdik. Kurtarılan, halen diri kalan insan sayısı beni şaşırtıp sevindiriyor. Çünkü hava sıcaklığı eksi 5 derece. Deprem en kötü zamanda gece uyurken saat 04.17’de oldu. Belki şanslı olunan şey şuydu; hava soğuk olması nedeniyle insanlar yorgan ve battaniyeye sarılarak uyudular. Deprem o durumda bunları karşıladığı için şu anda göçük altında olanlar battaniye veyahut yorganlarına sarınarak ancak diri kalmış olabilirler. Bulundukları ortamda su yok. Aynı zamanda gıda yok. Bu çok büyük bir kıran. Afet yani.

BİZİM YENİDEN BİR ÜLKE KURMAMIZ GEREKİYOR: Bunun toplumsal, ruhsal boyutta ve akçalı çok sorunları olacaktır. Akçalı sorunları çok önemli. Burası Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Beyaz Rusya, İsveç, Finlandiya’dan büyük bir yer. Dolayısıyla bizim yeniden bir ülke kurmamız gerekiyor.

YAPILAR DEPREM YÖNETMELİĞİ’NE UYGUN OLSAYDI GÖÇMEZDİ: Biz çok şey yaptığımızı sandık. 1982 yılından beri ben yazıyorum, çiziyorum. Bilim insanı olarak bizim yapabileceğimiz bürokratik kadroları uyarmak ve yol göstermek. Bunları da yaptık. Bizim uyarılarımızı doğrultusunda bir Deprem Yönetmeliği çıkarıldı. Bu Deprem Yönetmeliği gerçekten çok uygun bir yönetmelikti ama önemli olan daha sonra yapılan yapıların bu yönetmelikteki kurallara uyup uymadıkları. Yani bu yönetmeliğe uysalardı göçmeyecek yapıları yaparlardı. İşin kötü tarafı yeni yapılan yapılar da göçtü.

YAPI DENETİM KURULUŞLARI, ‘YER YAPI DENETİM KURULUŞU’ ADIYLA YENİDEN DÜZENLEMELİ: Demek ki yapı denetim kuruluşları iyi çalışmıyor. Denetçinin de denetçisi mi olur? Olmaz. Bu durumda öncelikle yapı denetim kuruluşları ‘Yer yapı denetim kuruluşu’ adıyla yeniden düzenlemeli. Kadrolarında mutlaka bir jeofizik mühendisi, jeoteknik mühendisi, bunun yanı sıra bir inşaat ve mimar bulundurma şartını getirmek gerekiyor. En önemlisi de bunların bir sigorta şirketi gibi çalışması gerekiyor. Yani eğer yapı denetim kuruluşunun denetlediği bir yapı göçerse burada olduğu gibi göçük altında kalan her kişinin tazminatını ondan almak gerekiyor. Ayrıca çöken yapının bütün maliyetini ondan almak, yapı denetim belgesinin de iptal edilmesi gerekiyor sonsuz olarak. Eğer bunu böyle yaparsanız işler düzelir.”

ANKA

17 Ağustos ve 12 Kasım 1999’da yaşanan depremlerden sonra kamuoyunda deprem vergisi olarak bilinen bir vergi getirildi. Vergi, iletişim hizmetlerine uygulanacaktı ve adı da özel iletişim vergisiydi. Başlangıçta 2000 sonuna kadar uygulanması öngörülen bu verginin süresi önce iki kez uzatıldı, AKP de vergiyi kalıcı hale getirdi.

2003-2022 döneminde, yani tam yirmi yılda bu vergideki tahsilat 86.2 milyar lira oldu. Ama Türkiye gibi çok yüksek enflasyon yaşayan bir ülkede bu tutarı günümüze getirmek gerekir. İlgili yılların ortalama kuruyla hesapladığımızda 86.2 milyar liranın karşılığı 36.5 milyar dolar ediyor. 36.5 milyar dolar, büyük para… Bu parayı da çarpalım bugünkü kurla, alın size 685 milyar lira.

Vergiler bir havuzda toplanır ve her amaçla kullanılabilir, bu doğru. Yani deprem harcaması için oluşturulmuş özel iletişim vergisi de aynı şekilde her harcama için kullanılabilir. Ama bu verginin bir getiriliş amacı var, deprem…

Şimdi iki soru sormak gerek:

1999 depremlerinin yaraları tümüyle sarılmışsa bu vergi niye kalıcı hale getirildi?

Türkiye’de depremlerin hiç bitmeyeceği bilindiği için bu vergi kalıcı hale getirilmişse, ki öyle olmalı, şu durumda bu para belli ki başka yerlere harcandı, öyleyse nerelere harcandı?

Yol, köprü, tünel!

Aslında çoğu kez sorular havada kalıyor.

Bu paranın nerelere harcandığı zamanında itiraf da edildi zaten.

Eski Maliye Bakanlarımızdan biri bu paranın akıbeti sorulduğunda “Sağlık için harcandı, yol, tünel, köprü yapıldı” demişti.

Düşünebiliyor musunuz, bugünün parasıyla 685 milyar liradan söz ediyoruz. Yirmi yılda toplanan ve harcanan para…

Ama yapılan o yolların bir kısmının kağıt helva gibi çöktüğünü, kırıldığını gördük.

Bari iyi yapsaydınız, iyi yaptırsaydınız, işe yarasaydı bu harcama.

Parayı deprem amaçlı topla; başka yerlere, yol yapmaya harca, yaptığın yol depremde çöksün ve geçit vermez hale gelsin, yolun bir tarafında enkaz altında can çekişen insanlar, bir tarafında yardım için çırpınanlar bekleşip dursun!

BU PARA DEPREM İÇİN NASIL KULLANILABİLİR?

Toplanan bir verginin yalnızca tek bir amaç için kullanılmasının söz konusu olmadığını belirttim. Dolayısıyla deprem vergisi olarak bilinen özel iletişim vergisi de vergi havuzuna aktarılmış ve oradan her yere harcanmış. O paranın izini sürmek de mümkün değil zaten.

Öyleyse ne yapmalı, bu para deprem amaçlı toplandığına göre bu amaca hizmet edecek şekilde kullanılması nasıl sağlanmalı?

Bu sorunun yanıtını Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Murat Batı, Para Analiz’de yer alan yazısında veriyor.

“Çare, Deprem Fonu”

Deprem amacıyla toplanan bu paranın deprem için kullanılmasını sağlamanın yolunun bir Deprem Fonu oluşturmaktan geçtiğine dikkat çeken Prof. Batı, Para Analiz’deki değerlendirmesinde şu görüşler dile getiriyor:

“Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa göre, belirli gelirlerin belirli giderlere tahsisi söz konusu olamaz. Bu, literatürde ‘adem tahsisi’ ilkesi olarak da bilinir. Genel bütçeye doğrudan gelir kaydedilen bu vergiler, Hazinenin havuzuna aktarılır ve toplandığı yer ya da konusuna bakılmaksızın bütçe kanununun izin verdiği ölçüde her türlü kamu hizmeti için harcanabilir.

İşte genel bütçeye gelir kaydedilen ve depremin yaralarını sarmak amacıyla getirilen özel iletişim vergisinin de sadece deprem için kullanılması mümkün değildir.

Bunun çözümü, özel iletişim vergisini genel bütçeye gelir kaydedilen bir vergi türü olmaktan çıkarıp bir fona dönüştürmektir. İşsizlik Fonu gibi denetimi güçlendirilmiş bir fona dönüştürmek bu yaraya merhem olacaktır.

Özel iletişim vergisi bir vergi olarak kaldığı sürece deprem için ilk anda doğrudan kullanılacak bir bütçemiz olmayacak ve deprem durumunda finansman sorumumuz çözümsüz kalacaktır.”

Keşke bu depremden ders çıkarılsa…

Güneydoğu’daki depremler biliyoruz ki son olmayacak. Ne zaman yaşanacak bilinmez, kapıda çok daha büyük bir tehlike olarak İstanbul duruyor.

Bundan sonra toplanacak paraları kullanarak depreme daha hazırlıklı yakalanabiliriz. Yapar mıyız, umalım yaparız.

Alaattin AKTAŞ – Ekonomim