Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 19 Nisan 2022 tarihli 31814 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Tebliğ ile ilgili bir hafta geçmesine rağmen Piyasadaki belirsizlikler devam ediyor. Söz konusu tebliğ ile Firmalar arası yurt içinde Dövizli Ticari Menkul işlem yapılması yasalanmıştı. Tebliğe piyasada faaliyet gösteren firmalar kadar Bankalar da tam uyum sağlamış değil.

Tebliğ ile ilgili piyasada yaşanan tespit ettiğimiz bazı sorunlar :

KREDİ KART SATIŞLARI NE OLACAK?

Özellikle Tur firmaları ile Oteller arasında Kredi kart üzerinden dövizli yapılan işlemlerde sorunlar yaşanmaya başladı. Zira bazı tur firmalarının merkezleri yurt dışında olmasına rağmen yurt içindeki acentesi döviz sözleşmesi yapmış durumda. Bu durumda yapılan sözleşme yurt içi mi yurt dışı mı sayılacak? Zira bu sözleşmelerde hizmet alan ile hizmet veren yurt içinde görülüyor. Diğer bir tartışma da turizm hizmeti MENKUL işlemi sayılıp sayılmayacağı. Zira; yapılan iş “hizmet sektörü” olmasına rağmen gelen turistler üzerinden gelir sağlandığı için bunların MENKUL sayılıp sayılmayacağı piyasalarda tartışılıyor. Üstelik gelen turistlerden bazıları gurbetçi ve acenteye Türkiye Bankalarından aldığı yerli kredi kartlarını kullanabiliyor ve döviz olarak ödeme yapıyor. Bu da tam netleşmiş değil. Otellerde döviz ile satılan ürünlerde de aynı karışıklık yaşanıyor? Kısaca, Kredi kartları halen döviz satış işlemlerine açık; tebliğe göre, döviz menkul satışına kapatılmalı.

Firmaların DBS ödemelerinde karışıklık devam ediyor

Bankaların hizmete sunduğu bir ürün de DOĞRUDAN BORÇLANMA SİSTEMİ – DBS olan ödeme aracı olan ürün. Bunu genelde imalatçılar alt bayileri için kullanıyordu ve faturayı döviz yüklediğinde bayi de döviz ödemesi yapıyordu. 19 Nisandan sonra döviz yüklemelerde karışıklık yaşandı. Zira, DBS ödeme yükleyen ana bayiler sözleşmenin 19 Nisan tarihinden önce yapıldığı için döviz ödemenin devam etmedi gerektiğini iddia ederken alt bayiler de TL ödenmesi gerektiğini söylüyor. Bu durumda bankalar da arada kalmış durumda nasıl hareket edeceğini bilemez haldeler. Bazı bankalarda sistem kitlenmiş durumda. Faturayı bankalar yüklemediği için “nasılsa sorumluluğumuz yok” diye düşünerek sistemsel değişikliğe gitmedi. Oysa, Döviz MENKUL satışına bu ürün kapatılması gerekir.

Ödemelerde hangi kur uygulanacağı sorunu devam ediyor

Piyasalardaki diğer bir karışıklık da döviz çeklerinin ve döviz ödemelerinin hangi kur üzerinden ödeneceği nedeni ile yaşanıyor. Zira, piyasalarda henüz net bir bilgi yok ve her kurum / banka kendine göre bir kur uygulaması başlattı. Bazı firmalar Merkez Bankasının bir gün önceki ya da işlem günündeki kuru uygularken bankalar da kendi kurlarını uyguluyor. Alıcı / satıcı arasında muhasebe kayıtlarında ticari işlemlerden dolayı kur farkları oluşmaya başladı ve nasıl çözüleceği yönünde de bir fikir yok. Bu konuda alacak davaları artacak gibi. Ülke genelinde tek kur ile fiyat olması için önerimiz Merkez Bankası kurunun esas alınmasıdır.

Navlun ve Gümrük ödemeleri ne olacak

Navlun ve Gümrük ödemeleri genelde döviz üzerinden yapılıyordu. Söz düzenlemeden sonra bu firmalarda da bir karışıklık var. Zira bazı firmalar yurtdışı merkezli. Yaptıkları işe MENKUL işine giriyor mu girmiyor mu piyasalarda tartışılıyor. Antrepo hizmetleri için de aynı sorun devam etmekle birlikte genelde dövizli işlemler devam ediyor.

Sigorta poliçeleri en olacak?

Piyasada yaşanan diğer bir sorunda Sigorta prim ödemeleri ve hasar ödemeleri ile ilgili oldu. Tebliğ net olmayınca her sektör kendine göre çözüm üretmeye başladı. Sigorta firmaları kendi ürünlerinin MENKUL sınıfına girmediği için döviz ödeme talep ederken, sigorta yaptıran firmalar da yapılan sözleşmenin Ticari İşlem olduğu için TL ödenmesi gerektiğini iddia ediyor. Diğer taraftan dövizli poliçelerde hasar ödemelerinin da nasıl ödeneceği netleşmiş değil.

Leasing ödemeleri nasıl olacak?

Sigorta Sektöründeki karışıklık Leasing Sektöründe de devam ediyor. Zira, Leasing yapan firma ile Leasing arasındaki ilişki hukuken KİRA ilişkisi olduğu için ortada MENKUL yok döviz leasing sözleşmesi ve taksit ödemeleri döviz olmasında sıkıntı yok. Leasing işlemlerinde asıl sıkıntı; makinanın alındığı firma ile Leasing firması arasında yaşanıyor. Zira, Leasing firması makine imalatı yapan firmadan döviz ile makinayı alamayacağı için ödemeyi TL ile yapacak. Leasing yapan firma ile döviz sözleşmeyi yapıp makine alına firmaya TL ödeme yapılınca arada kur farkından sorunlar çıkmaya başladı. Makine imalatçısı tekrar döviz almak isterse piyasadaki döviz satış kuru üzerinden TL talep ediyor. Paranın Leasing firmasından kendi hesabına geçene kadar kurların yükselmesi halinde zarar edebiliyor. Bu da leasing aracılığı ile makine alımı yapan firmalarda huzursuzluk yaratmış durumda.

Çeklerdeki durum netleşmedi

İlk günden başlayarak çeklerde yaşanan sorun devam ediyor. Zira müşteri döviz çeklerini döviz olarak bankadan talep etmesi halinde müşteriden bazı bankalar 19 Nisan öncesi satış sözleşmesi talep ederken bazı bankalar sadece çekler ile ilgili bordronun 19 Nisan öncesine ait olmasını yeterli buluyor. Çeklerde senetler gibi düzenleme tarihi olmadığı için çeklerin gerçekten 19 Nisan öncesi olup olmadığını kanıtlama çok zor oluyor. Zira her çekli işlemlerde karşılıklı sözleşme olmadığı gibi ciro sinsileri ile 2-3 el değiştirmiş çeklerde sorun içinden çıkılmaz hal almış durumda.

KATILIM BANKALARI döviz kredileri ne olacak?

Katılım Bankalarının Tebliğden nasıl etkileceği yönünde henüz bir açıklama gelmedi. Zira, Katılım bankalarındaki kredilerda firma fatura ibraz ediyro ve bu malı alacağım benim adıma al bana ver diyro ve krediler de bu seneryo üzerine kurgulanmış durumda. Bu durumda Katılım Bankaları nasıl döviz kredisi kullandıracağı yönündeki belrisizlik devam ediyor.

DCL KREDİLER etkilenecek mi?

Son bir yıldır bazı bankalarca yoğun pazaralanan “TL DCL Hazine Kaynaklı Kredi (DCL (Dual Currency Loan)” kredilerin Tebliğden etkilenip etkilenmeyeceği belli değil. Zira; bu krediler müşteri ile anlaşılan kur üzerine çıkması halinde müşteri döviz olarak ödeme yapıyor. Kağıt üzerinde kredi TL ama ödemede çoğu Döviz ödendi üstelik döviz kredilerinde ihracat yapma zorunluluğu varken bu krediler o yasağı da delmiş oldu, başka bir ifade ile işi kılıfına uydurdular. Kağıt üzerinde kredi TL ama çoğu kredi döviz olarak ödeme yapılıyor üstelik ihracat taahhütü de yok. Bankalar kredide oluşabilecek olumsuz bir duruma karşı müşterilerden taahhüt alarak kendini sağlama almış durumda. Ama bu kredileri başta BDDK olmak üzere kamu otoritesi hızla mercek altına almalı.

KRİPTO PARA işlemleri ne olacak

KRİPTO Para işlemlerinde Dövizli alım / sayım devam ediyor. Bazı aracı kurumlar kredi kartından döviz kabul etmeye devam ediyor. KRİPTO PARA’nın MENKUL olup olmadığı belirsizliğini koruduğu için burada yapılan dövizli işlemler de henüz net değil.

Bu tür tebliğlerde piyasada karışıklığa neden olmayacak şekilde açık, net bankalar ve vatandaş dahil herkesin anlayacağı şekilde olması gerekir. Üstelik ertesi gün yürürlüğe koyup da piyasalardaki belirsizliklerin günler geçmesine rağmen giderilmemesi mağduriyetleri artırmakta. Bu tür direkt piyasayı ilgilendiren Tebliğ ve Yönetmeliklerin aceleye getirmeden piyasa aktörleri ile tartışarak yapılması baştan yaşanacak sorunların önüne geçilmesi yönünden önemli olduğu bir kez daha görülmüştür.

Erol TAŞDELEN – Ekonomist