Merkez Bankasının (TCMB) 2023 yılı durumunu ve zararını genel olarak değerlendirmeyi ve uygulanan yanlış politikalardan ders çıkarmayı amaçlayan bu yazıdaki bütün veriler, aksi belirtilmedikçe, TCMB finansal tabloları üzerine yazılmış bağımsız denetçi raporundan alınmıştır (raporun linki için son not 1’e bakınız.)  Şimdi bu verilerden hareket ederek TCMB’nin 2023 yılı faaliyet sonuçlarını değerlendirelim.

TCMB’nin Hissedarları ve Kâr Dağıtımından Alacakları Paylar

Önce TCMB’nin kâr ettiğinde bu kârdan kimlerin pay alacağına yani Bankanın hissedarlık yapısına bir bakalım:

Bu yapıya göre TCMB’nin yüzde 55’i Hazine ve Maliye Bakanlığı’na (Hazine), yüzde 19’u sermayesi Hazine’ye ait olan Ziraat Bankası’na ait bulunmaktadır. Kalan hisseler içinde başka bazı kamu kurumları ya da kamu kesimi ortaklı kuruluşlar yer almaktadır. Bir başka ifadeyle bir anonim şirket olan TCMB’nin hisselerinin büyük çoğunluğu kamu kesimine aittir. Hissedarlar arasında yer alan Mervak; Merkez Bankası Mensupları Sosyal Yardım Vakfıdır. Diğer başlığı altında çok sayıda küçük pay sahibi hissedarlar yer almaktadır. TCMB, kâr ettiğinde bu kârının büyük çoğunluğunu, bu hisse yapısı ve kanununda yer alan hüküm gereği Hazine’ye devretmektedir.

Kârın nasıl bir dağıtıma tabi tutulduğunu son iki yılı karşılaştırmalı olarak sergileyecek şekilde aşağıdaki tabloda gösterelim:

Bu tabloya göre 2022 yılında elde edilen net 72 milyar TL tutarındaki kârın dağıtılmasında ihtiyat akçesi olarak ayrılan 39,3 milyar TL’den sonra kalan tutarın ihmal edilebilecek kadar düşük bir miktarı diğer hissedarlara ve TCMB çalışanlarına dağıtılmıştır. Kârın kalan 32,6 milyar TL’si Hazine’ye devredilmiş, ayrıca 39,3 milyar TL’lik ihtiyat akçesi de Hazine’ye verilmiştir.

TCMB’nin Geçmiş Yıllar Kârları ve 2023 Zararı

Merkez Bankası (TCMB) 2023 yılında 818,2 milyar TL zarar ettiğini açıkladı. Bu, TCMB bilançosunu izleyenler için sürpriz değildi. Çünkü TCMB görev konusuyla hiç ilgisi olmayan bir kur korumalı mevduat yükü altında kalmıştı ve bu yük bilanço kalemlerine yansıyordu. 2023 yılında kâr değil 818,2 milyar TL zarar söz konusu olduğu için ihtiyat akçesi ayrılması mümkün olmadığı gibi hissedarlara ve çalışanlara kârdan pay verilmesi ve Hazine’ye kâr devri söz konusu olmamıştır.

Merkez Bankası’nın geçmiş yıllar kârları şöyledir (kaynak: TCMB, Kâr Zarar Tablosu.)

Merkez Bankaları, piyasaların durumuna ya da uyguladıkları para politikasının yönüne ve ağırlığına göre göre zaman zaman zararla karşılaşabilir. Örneğin 2023 yılında yalnızca TCMB değil başka merkez bankaları da zarar ettiler. Mesela ABD Merkez Bankası (Fed) 114 milyar dolar, Avrupa Merkez Bankası (ECB) 1,3 milyar Euro zarar etti. Zarar eden merkez bankaları arasında İsviçre ve Hollanda merkez bankaları da var. Bu zararların temel nedeni kurlardaki değişimler ve menkul kıymetler cüzdanında tuttukları yerli ve yabancı tahviller oldu. Merkez bankaları küresel kriz süresince para arzını artırıp piyasadan tahvil satın alarak ekonomiyi canlandırmaya yöneldiler. Faizler değişmediği sürece bu işlem zarar yaratmadı. Enflasyonda ortaya çıkan yükselişi durdurabilmek için 2022 yılında başlayıp 2023 yılında hızlanan faiz artırımları sonucunda ellerindeki tahvillerin değeri düştü. Merkez bankalarının 2023 yılındaki zararlarının asıl nedeni budur (bu çelişki için son not 2’deki yazıma bakabilirsiniz.)

TCMB’nin, 2023 yılındaki 818,2 milyar TL’lik zararı ise bu sayılan merkez bankalarının durumundan farklı olarak neden – sonuç ilişkilerinin birbirine karıştırılmasıyla ortaya çıktı.  Son yıllarda pek çok bilim dışı adım söz konusu oldu ama bunlar arasında ekonomide en büyük hasarı yaratmış olanı faizi, enflasyonun altında belirlemek olmuştur. 2021 yılının Eylül ayında başlayan faiz indirimlerinin yarattığı dövize talebi önlemek amacıyla getirilen kur korumalı mevduat sistemi bankaların ödemesi gereken maliyeti TCMB’nin üzerine yıkarak 2023 yılı sonu itibarıyla 818,2 milyar TL’lik zarara yol açmıştır

TCMB’nin Döviz ve Altın Rezervlerinin Durumu

Bu yanlış ekonomi politikası, TCMB’ye yüklediği bu astronomik zarara ek olarak ayrıca ciddi bir rezerv kaybına da mal oldu. Aşağıdaki tablo TCMB’nin 19 Nisan 2024 itibarıyla rezerv durumunu gösteriyor (kaynak: TCMB bilançosu, parasal ve finansal göstergeler tablosu, uluslararası rezervler ve döviz likiditesi tablosundaki verilerden yararlanarak tarafımdan hazırlanmıştır.)

TCMB, hiç üzerine vazife olmadığı halde bir yandan kur garantisi veren bir kur korumalı mevduat sisteminin zararını üstlenirken bir yandan da GSYH’yi yüksek göstermek adına kuru düşük tutmak için rezervlerini sattı, onunla da yetinmedi borçla edinilen rezervleri de harcadı.

Rezervler meselesine girmişken kamuoyunda yalan yanlış bilgilere dayalı olarak tartışılan TCMB’nin altınları meselesine de değinelim. Aşağıdaki tablo TCMB’nin altın varlığını ve bunların nerede bulundurulduğunu gösteriyor:

2023 yılsonu itibarıyla TCMB’nin uluslararası standarttaki altın varlığı 726,4 tondur. Bu miktarın 524,1 tonu TCMB’ye, 152,2 tonu bankalara (108,1 tonu zorunlu karşılıklar, 43,3 tonu bankalar serbest altın deposu), 50,1 tonu Hazine’ye aittir. Ayrıca 2,8 ton da TCMB’ye ait uluslararası standartta olmayan altın mevcuttur. Uluslararası standarttaki 726,4 tonluk altın mevcudunun 34 tonluk kısmı TCMB kasalarında, 150,6 tonluk kısmı İngiltere Merkez Bankası’nda (BOE), 541,8 tonluk kısmı Borsa İstanbul’da (BIST) saklanmaktadır. Uluslararası standartta olmayan 2,8 tonluk altın TCMB kasalarında bulunmaktadır. Altınların bir kısmının BOE bir kısmının da BIST nezdinde bulunmasının nedeni bunların swap işlemlerinde kullanılabilmesi içindir.

Değerlendirme

Merkez Bankaları genellikle kâr ederler. Buna karşılık kriz dönemlerinde izlenen politikalar ve faizlerdeki gelişmelere göre zarar etmeleri de söz konusu olabilir. TCMB’nin 2023 yılı zararı yanlış faiz politikası sonucu insanların dövize kaçmasını önlemek için getirilen kur korumalı mevduat uygulamasından kaynaklanmıştır. Bu uygulama yalnızca zarara değil, kuru tutma çabası nedeniyle rezervlerin eksiye düşmesine de yol açmıştır. Sorun bununla da bitmiyor. TCMB’nin zarar etmesi ve bunun sonucu olarak geçmiş yıllarda olduğu gibi Hazine’ye kâr ve ihtiyat akçesi devredemeyecek olması 2024 bütçe açığının finansmanı için de ciddi bir sorun yaratmıştır.

Ekonomi politikası ilginç bir politikadır. Bir bütün olarak doğru kurgulanıp uygulanamazsa birbiriyle çelişen parçalar haline dönüşür ve bir senteze varılması olanaksız hale gelir. Ekonomi politikası açısından bakmayı başarabilirsek, ekonomideki en önemli faktörlerin başında faizin geldiğini görürüz. Yanlış belirlendiğinde ekonomiyi alt üst eder, üretim ve yatırımı yok eder, tüketimin öne geçmesine yol açar. Bunun sonucunda ekonomi büyüse de kaliteli bir büyüme yakalanamaz. Bir süre sonra faiz doğru tespit edilse bile tek başına ekonomiyi düzeltemez, yanında mutlaka yapısal reformlarla desteklenmesi gerekir.

Son notlar: 

1 https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/51753143-d577-47b4-9270-6cefbd613c8e/TCMB+-31.12.2023++Yasal+%28T%C3%BCrk%C3%A7e%29.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-51753143-d577-47b4-9270-6cefbd613c8e-oYL09F5

2 Tahvil fiyatı ile faiz arasındaki ters ilişkiyi ortaya koyan yazım için:

https://www.mahfiegilmez.com/2013/06/faiz-yukselince-kim-kazanr-kim-kaybeder.html.

Dün akşam S&P, Türkiye ekonomisine ilişkin değerlendirmesini açıkladı. Kredi derecelendirme kuruluşundan yapılan açıklamada, Türkiye’nin uzun vadeli kredi notunun “B”den “B+”ya yükseltildiği ve kredi notu görünümünün “pozitif” olarak korunduğu bildirildi.

Türkiye’de yerel seçimlerin ardından dış dengelenmenin de etkisiyle para, maliye ve gelirler politikası arasındaki koordinasyonun iyileşeceğinin düşünüldüğü belirtilen açıklamada, gelecek 2 yıl içinde portföy girişlerinin artacağının, cari açıkların daralacağının, enflasyon ve dolarizasyonda düşüşün öngörüldüğü kaydedildi. Açıklamada, politika yapıcıların, cari açığın daraldığı ve dolarizasyonun tersine döndüğü ortamda enflasyonu düşürmeyi ve liraya olan güveni yeniden tesis etmeyi başarması halinde Türkiye’nin kredi notunun yükseltilebileceği ifade edildi.

‘YATIRIM YAPILABİLİR’ SEVİYEYE KAÇ ADIM KALDI?

Son artışla birlikte Türkiye, artık not açısından S&P ve Fitch için yatırım yapılabilir seviyenin 4 kademe, Moody’s için 6 kademe altında. Hepsinde görünüm ise Pozitif. Kredi notunun artması ve görünümün de pozitif olması, sonraki aşamada da tekrar not artırımı gelebileceğine işaret ederken bu her ne kadar piyasalar açısından yatırım yapılabilir seviyenin henüz gerisinde olunsa da olumlu değerlendiriliyor.

BIST 100’DEKİ YÜKSELİŞİ DESTEKLEDİ

Kredi derecelendirme kuruluşlarının Türkiye’ye yönelik aldığı olumlu kararlar ve bu kararların devamının gelebileceğine yönelik beklentileri Borsa İstanbul’a da şu ana kadar pozitif yansıdı. BIST 100 endeksi son 1 ayda yüzde 12.57 yükselirken. 2024 genelinde yüzde 34.79’luk artış yaşadı. 2024’teki yükseliş ocak-Nisan dönemindeki yüzde 18.72’lik enflasyonun çok üzerinde gerçekleşerek Borsa İstanbul yatırımcısına önemli bir reel getiri sağladı.

Bankaların yıllardır kendi emeklilerine Maaş Promosyone vermemesi bu kesimde ciddi mağduriyet ve maddi kayıplara neden olmuştu. 2022 ve 2023’de İŞBANK, Garanti BBVA ve YKB gibi bankalar kendi emeklilerine maaş Promosyonu vermeye başlamasına rağmen AKBANK kendi emeklilerine maaş promosyunu vermemekte diremisi bankaya olan tepkilerin de artarak devam etmesine neden olmuştu. AKBANK ile sık sık emeklilerin haklarını aramada pasiflikle suçlanan AKBANK Mensupları Tekaüt Sandığı Vakfı (AKSANDIK ) yöneticileri arasında devam eden görüşmeler Mayıs başında uzlaşma ile sonlandı ve Banka emeklilerine 3 yıllık maaş sözleşmesi karşılığı 15.000 liraya kadar Promosyon verileceği açıklandı. Banka emeklileri 6-27 Mayıs 2024 tarihleri arasında Promosyon için başvuruda bulunabilecek.

Hak verilmez alınır örneği oldu

Doğru bir ifade ile bankadan Promosyon alınabilmesi için arka planda emeklilerin bankaya karşı ciddi bir hak mücadelesi yer aldı. Bankanın kendi emeklilerini görmezlikten gelmesi, diğer bankaların kendi emeklilerine sahip çıkarak bayram ikramıyesi ve maaş promosyonu vermesi AKBANK’a olan tepkileri de artırmıştı. AKBANK Emeklileri kararlı mücadeleri ile 2023 yılında Bayram İkramiyesi verilmesi haklarına kavuşurken, 2024 Mayısın’da AKBANK aynı zamanda kendi emeklisine en son maaş Promosyonu vermeyi kabul eden banka oldu.

Banka Vitrini olarak sık sık yazılarımızda AKBABK’ın emekililerine promosyon vermesi gerektiğini gündemde tutmuştuk.

Yeni CEO KAAN GÜR Mağduriyeti giderdi

AKSANDIK tarafından üyelerine gönderilen açıklama ile Banka ile emeklileri arasında devam eden Promosyon kavgası da tatlıya bağlanmış oldu. Promosyon verilmesinde 2023 son çeyreğinde göreve başlana CEO Kaan GÜR‘ün onay ve katkısının olması ise eski Genel Müdür Hakan BİNBAŞGİL‘e yapılan eleştirilerin haklılığını ortay akoydu. Zira banka çalışanları özellikle Hakan BİNBAŞGÜL döneminde yaşadıkları mağduriyetleri sık sık dile getirilmişti. Bankanın Sendikasız bırakılmasında, deneyimli banka kadrolarının tasfiyesinde, başta deneyimli Banka müdürlerinin ve yüzlerce personelin işten çıkaırlması BİNBAŞGİL döneminde yaşanmış, başta emekliler olmak üzere gösteriler ve açıklamalar ile bankalarını sık sık protesto etmişlerdi.

Eski Yöetim emekçisine vefasızlık yaptı

AKBANK Emeklileri ömürlerini bankanın kullandığı “Güveninizin Eseri” ilkesi ile mesleklerini sürdürdü. Bu cümle sadece müşteriler için değil emekli yaşına gelmiş, emekli olmuş eski bankacılar için de çok önemli bir ilke idi. Özellike Hakan BİNBAŞGİL’in Genel Müdür olması iel başlayan süreç bankanın yıllarını veren eski çalışanlara emekliliklerini beklemeden yollarını ayırma yöntemine geçmesi ile “Güveninizin eseri” ilkesinin terk edilmesi aynı döneme denk gelir. Özellikle 2008 krizinde geri çağrılan krediler ile banka piyasada da kan kaybetmeye başlamış bi rçok bilanço kaleminde dört büyüklerin içinde dördüncüliğe gerilemiş durumda. Her ne kadar üst yöneticiler hatalarını kabul etmese de bu süreçte personel ve müşterilere karşı yaklaşımı olumsuz olunca bankanın kan kaybetmesi de engellenemedi. Hakan BİNBAŞGİL’in CEO görevinden ayrılması ile birlikte bankadan ayrılan GMY Kaan GÜR ile yollarına devam etme kararı alan banka eski yaraları da sarmaya başladı. O nedenle yasal zorumluluk olmamasına rağmen içten ve rekabetten gelen baskılara dayanamayan banka üst yönetimi emeklilerini önce Bayram İkramiyesi sonra da Maaş Promosyono vermek zorunda kaldı. Maaş Promosyonunu rakiplerine göre en son veren banka olması da bankanın emeklilere nasıl yaklaştığı ne kadar değer verdiğinin de güzel göstergesi oldu aslında.

Erol TAŞDELEN – AKBANK eski Çerkezköy ve Uşak-Çevreyolu Şube müdürü

*************************

EK OKUMALAR:

AKBANK EMEKLİLERİNİN HAKLI İSYANI

AKBANK VE AKSANDIK YÖNETİMİNDEN HAK ARAYAN EMEKLİLERİNE İKİNCİ DARBE

AKBANK YÖNETİM KURLUNUNA AÇIK ÇAĞRI : EMEKLİLERİNİZE MAAŞ PROMOSYONU VERİNİZ

Güveninizin Eseri : AKBANK Emeklileri vefasızlığı protesto etti!

AKBANK beklenen son: CEO Hakan Binbaşgil ayrılıyor, yerine gelecek isim belli

AKBANK’ta bir dönem bitti: Genel Müdür Binbaşgil görevinden ayrıldı