Deyr el Balahlı bir Filistinli olan Muhammed el-Kloub, birçok satıcının elektronik ödeme kabul etmediğini, bu nedenle banka hesabındaki paranın değersiz hale geldiğini söylüyor.

Özellikle İsrail’in Gazze’ye, Filistin vergi gelirlerinden ayrılan payları dondurmasının ardından, son aylarda Gazze’de nakit bulmak çok zor hale geldi.

Nakit krizi

Gazze savaşının ilk aylarında yerlerinden edilenlerin sayısı arttıkça Gazzeliler, nakit çekmek umuduyla bankamatiklerin (ATM’lerin) ve bankaların önünde sıraya girdi.

Bazıları sırasının kendilerine gelmesi için günlerce bekledi.

Çatışmalarda gittikçe daha fazla banka yok edildi. Bazı siviller, Gazzelilerin “para takası mafyaları” olarak adlandırdığı, kaos ve panik ortamını para kazanmak için fırsat bilen çetelerle karşı karşıya kaldılar.

24 Mart’ta, savaşın başlamasından altı ay sonra, Filistin Merkez Bankası olarak görev yapan Filistin Para Otoritesi “devam eden bombalama, elektrik kesintisi ve sahadaki zorlu durum nedeniyle Gazze Şeridi’ndeki hiçbir yönetim bölgesinde, banka şubelerinin açılmasının mümkün olmadığını” duyurdu.

Bu, çoğu ATM’nin de kullanım dışı kalmasıyla daha önce görülmemiş bir nakit krizine yol açtı.

11 Mayıs’ta Filistin Para Otoritesi, çevrimiçi bankacılık hizmetleri, elektronik cüzdan ve banka kartlarını kullanarak anında elektronik ödeme hizmetini başlattı.

Ancak internet kesintisi önemli bir sorundu ve hizmet geniş çaplı kullanılamadı.

Muhammed, “Sekiz aydır süren savaş boyunca, özellikle de artık ürünler dükkan yerine kamplardaki ‘tezgahlarda’ satılırken, elektronik işlemleri kabul eden sadece tek bir mağaza bulabildim” diyor.

Gazze ekonomisinin temeli ne?

Gazze’deki mevcut nakit krizine neyin sebep olduğunu anlamak için buradaki finans sistemine daha yakından bakmak faydalı olabilir.

Gazze ekonomisi, Hamas’ın 2007’de Gazze Şeridi’nin tam kontrolünü ele geçirmesinden bu yana uygulanan ablukadan ciddi şekilde etkilendi.

İsrail, militan grubun saldırılarını durdurmak için ablukanın gerekli olduğunu söylüyor.

Gazze Şeridi’ndeki bankalar ya Filistin Para Otoritesi’ne ve Ramallah’taki Filistin hükümetine bağlı ya da özel sektöre ait ve Hamas hükümetine bağlı.

Filistin Para Otoritesi, 1994 yılında imzalanan Paris Anlaşması kapsamında kuruldu ve Oslo Anlaşmalarına eklendi.

Bu anlaşma, Filistin ekonomisini ve mali işlemlerini İsrail bankacılık sisteminin doğrudan denetimi ve kontrolü altına aldı.

Anlaşmaya göre İsrail, Filistin Yönetimi adına vergi topluyor. Bunları İsrail maliye bakanlığının onayı ve imzasından sonra, belirli bir yüzde düşüldükten sonra aylık olarak Filistin Para Otoritesi’ne aktarıyor.

Vergi gelirleri olarak bilinen bu fonlar, Filistin Yönetimi’nin mali gelirinin en büyük bölümünü temsil ediyor ve bir kısmı da Gazze Şeridi’ne tahsis ediliyor.

Hamas 2007’de Gazze Şeridi’nin kontrolünü ele geçirdiğinde, Gazze’deki binlerce sivil çalışan maaşlarını Filistin Yönetimi’nden alıyordu. Bunlar Gazze’deki Para Otoritesine bağlı bankalar aracılığıyla transfer ediliyordu.

Gazze’ye nakit, Birleşmiş Milletler’e (BM) bağlı Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu’nun (UNRWA) yardımı ve Gazze’deki doların ana kaynağı olarak kabul edilen Katar yardımı şeklinde de geliyordu.

Gazzeli ekonomi araştırmacısı Ahmed Abu Qamar, bu gelir akışlarını “nakit paraya ulaşmanın resmi yolları” olarak tanımlıyor.

BBC’ye, ürünleri nakit paraya çevirmek gibi “gölge ekonomi” olarak tanımlanan resmi olmayan yolların da bulunduğunu söylüyor.

Ancak resmi olmayan yollardan elde edilen nakit paranın, para döngüsünde veya “para arzında” görünmediğini ekliyor.

Gazze Şeridi’nde iki milyondan fazla vatandaşın normal yaşamasına olanak sağlayacak sağlıklı bir ekonomik döngü oluşturmak için Gazze’nin tüm mali kaynaklarının yetersiz olduğunu vurguluyor.

Finansal işlemlerde kullanılan üç para birimi:

• İsrail şekeli: En yaygın kullanılan para birimi
• ABD doları: İthalatta, uluslararası ticari işlemlerde ve araba gibi lüks ürünlerin satın alınmasında kullanılıyor
• Ürdün dinarı: Geleneksel olarak çeyiz ödemesi, mülk veya arazi satın almak ve üniversite ücreti ödemek gibi işlemlerde kullanılıyor

Savaşın etkisi

Savaşın başlamasının ardından İsrail yetkilileri, Gazze Şeridi’ne tahsis edilen vergi gelirlerini Filistin Para Otoritesi’ne aktarmayı reddediyor.

İsrail, bu paranın Hamas’ı finanse etmeye yardımcı olduğunu öne sürüyor.

Filistin Maliye Bakanlığı Kasım 2023’te, “İsrail Maliye Bakanlığı’nın, bir kısmının maaş, çalışan ödeneği ve Gazze Şeridi’ndeki harcamaları içerdiği bahanesiyle aylık vergi gelirlerinden 600 milyon şekel kesinti yaptığını” duyurdu.

Yılın başında İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, Gazze’ye “bir şekel” girmesi halinde Filistin Yönetimi’ni tüm vergi gelirlerinden mahrum bırakacağı yönünde tehdit etti.

Ocak ayında sosyal medyada “Gazze’ye tek bir şekel dahi girmeyecek” şeklinde bir paylaşım yaptı.

Gazze’den çıkan nakit kaynakları, Refah sınır kapısından ayrılan kişilerin çıkış düzenlemelerinde yaptıkları ödemelerle de azaldı. Çoğunlukla kişi başına onbinlerce doları bulan bu çıkış ücretleri, Gazze Şeridi’ndeki dolar arzını önemli ölçüde tüketti.

Hasarlı banknotlar da nakit sıkıntısında yer alıyor. Daha önce Filistin ile İsrail arasında yapılan bir anlaşma uyarınca, hasarlı banknotlar yenileriyle değiştiriliyordu. Ancak savaşın başlamasından bu yana bu süreç durdu ve bu banknotlar değersiz hale geldi.

Karaborsa

Muhammed el-Kloub, karaborsaya başvurmak zorunda kaldığını söylüyor. Bir mağazadan yüzde 10 ila yüzde 20 arasında değişen bir komisyon karşılığında nakit çekiyor. Ancak burada çalışan Mahmut Bakr el-Louh bu yolun bile karmaşık hale geldiğini söylüyor.

Daha önce komisyon karşılığında nakit çekme hizmeti veren birçok mağazanın penceresinde “nakit yok” tabelaları bulunuyor. Mahmut, paraya erişimi olanların “arkadaşlarını kayırdığını” söylüyor.

Ahmed’in (gerçek adı değil) komisyon karşılığında nakit para sağlayan bir işi var.

BBC’ye, hesabından 40.000 şekel çekerken kendisinin uğradığı zararı telafi etmek için bu işe başladığı anlattı.

Kendisinin yüzde 10 komisyon ödemesi gerektiğini söyleyen Ahmed, müşterilere nakit sağlama karşılığında yüzde 13 komisyon kesiyor.

Kazancı günlük ihtiyaçlarının ancak küçük bir kısmını karşılıyor. Ancak karaborsaya başvuran Gazzeliler, bu “gaspın” günlük zorlukları daha da ağırlaştırdığından şikayetçi.

İYİ Partili Mehmet Aslan: En çok da gençliği hedef alan bu ‘Deli Dumrul’ sistemini durduralım!

Mehmet Şimşek yönetimindeki Hazine ve Maliye Bakanlığı, dünyada az örneğine rastlanan vergi ve zamlarla kamuoyunun yoğun tepkisini çekiyor. Bakanlık, motokuryelerden vergi alınmasından bahşişleri vergilendirme hayallerine, yurt dışı çıkış harçlarına 150 liradan 3 bin liraya çıkarılması, yani yirmi kat zam yapılması planına kadar birçok başlıkla ilgili çalışma yapıyor.

1 Temmuz’dan sonra tatile girmesi beklenen TBMM’ye Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından sunulacak öneri paketi, iktidara yakın haber kuruluşları tarafından “vergide adalet”, “çok kazanandan çok, az kazanandan az vergi” gibi spotlarla servis edildi ama paketin içeriğindeki kimi başlıklar akıllara durgunluk verdi. İYİ Parti Genel İdare Kurulu Üyesi ve Gençlik Yapılanmasından Sorumlu Genel Başkan Başdanışmanı Mehmet Aslan, yeni vergi planını “çılgın proje” olarak nitelerken “Bu çılgın projenin mimarı gibi görünen Mehmet Şimşek de, benzer hikayelerinden bildiğimiz ‘Deli Dumrul’un pabucunu dama atacak gibi görünüyor” dedi.

‘ÖZELLİKLE GENÇLER İÇİN ÖLÜM YASASI BU’

Mehmet Şimşek’in “Deli Dumrulluk taslayarak” ekonomik çöküşü engelleyebileceği fikrinde olduğunun altını çizen Genel Başkan Başdanışmanı Mehmet Aslan, “Bu uygulamalar zinciri ülkemizde emeğiyle geçinen milyonları uçuruma sürüklemeyi hedefliyor ama en çok da gençleri. Bunun nedeni çok açık. Okul masraflarını çıkarmak için, harçlığını çıkarmak için motokuryelik yapanlar çoğunlukla gençler, garsonluk yapan çoğunlukla gençler, dünyayı ve hayatı tanıması en çok gereken yine gençler. Siz ne yapıyorsunuz peki? Öğrencinin, çalışma hayatına daha yeni başlamış, bir birikimi henüz olmayan gençleri hançerliyorsunuz. Düşünsenize, motokuryelik ve garsonluk yaparak harçlığını çıkarıp geçimini sağlayan, biriktirdikleriyle de yılda bir-iki ülke görmeyi arzu eden bir genç için ölüm yasası bu” ifadelerini kullandı.

‘BÖYLE ABUK SUBUK SİSTEM DÜNYADA GÖRÜLMÜŞ ŞEY DEĞİL!’

Mehmet Şimşek’in kurmaya kalkıştığı sistemi “Motokuryelik yapacaksan vergini öde, bahşişine de ortağım, ha yurt dışına çıkacak olursan da dünyanın hiçbir yerinde olmayan bir pul için ederinden yüz kat fazla ve anlamsız bir para öde sistemi” olduğunu belirten Mehmet Aslan, “Bu yolla Mehmet Şimşek’in toplamayı arzu ettiği para, iktidar yandaşı 3-5 inşaat şirketinin son 10 yılda 128 kez affedilip silinen vergilerinin yanında devede kulaktır. Baktığımızda, asıl niyetini bildiğimiz kimi gazete ve televizyonlar, bu vergi paketini çok olumlu bir şeymiş gibi sunuyor, hatta ‘nihayet vergide adalet’ gibi kafiyeli kafiyeli duyuruyor ama aslında olan şey yanlış ekonomi politikasının sonuçlarınının, yanlış tercihlerin sonuçlarının yine dönüp dolaşıp halka fatura edilmesinden başka bir şey değildir. Böyle abuk subuk bir sistem dünyada görülmüş şey değil!” ifadeleriyle tepkisini dile getirdi.

AKP’NİN GENÇLİĞE MESAJI: ALDIĞIN SİMİTE DE ORTAĞIZ!

Türkiye’de milyonlarca gencin AKP’li yıllarda geleceğe dair umudunu kaybettiğini, bunun yapılan araştırmalarla da sabit olduğunu belirten İYİ Partili Mehmet Aslan, “Gençlerimiz üniversiteyi bitirdiklerinde doğrudan ‘diplomalı işsizler’ kervanına katılıyor. Gençlerin artık diploması, aldığı eğitim sayesinde geçimini sağlayabileceğine dair bir umudu kalmadı. Çoğu daha okurken başlıyor motokuryeliğe, garsonluğa. Bunun üstüne bir de okul harçlığına da ortağız, aldığın simite de ortağız, yurt dışına da çıkacak olursan bir ayak bastı paranı alırız demek gençliğe ‘siz yaşamayın’ demektir. O nedenle en çok da gençliği hedef alan bu ‘Deli Dumrul’ sistemini birlikte durduralım! Durduralım ki gençlik yaşasın…” değerlendirmesini yaptı.