Bankacılık sektör Aktif büyüklüğünün %50’sini oluşturan Kamu Bankaları hariç diğer dört büyük banka sektörün 5,3 Trilyon TL Aktif Büyüklüğünün 1,8 Trilyon TL ile % 34’ini oluşturmaktadır. Dolayısı ile bu dört bankanın uyguladığı strateji aynı zamanda o dönem ve yılı sektörün de nasıl geçireceği ile yakından ilgili. Dört banka Sektördeki Nakdi Kredilerin  1,1 Trilyon TL ile  % 32’lik paya sahipken; Mevduatın  1 Trilyon TL  ve Gayri Nakdi Kredilerin 312 milyar TL ile % 35’lik kısmını oluşturuyor. Özetle, sektörün üçte birini bu dört banka temsil ediyor, ayrıcalıkları ve önemleri de buradan geliyor.

Öncelikle, sektör olarak yılın ilk yarısında neler yaptığını daha rahat görülebilmesi izin özet tabloyu ile başlayalım.  Tabloda da görüldüğü gibi 2020 ilk yarısında Sektör Aktif Büyüklüğünü ( Varlıklarını ) %19,2 büyüttü; Krediler % 22,6; Mevduat % 19,2 büyüdü. ( Sektör İlk çeyrekte Aktif Büyüklüğünü %8,5; Kredilerini % 9,1; Mevduatını %9 artırabildiği dikkate alındığında yılın 2. çeyreğinde büyüme hızının arttığı görülmekte ). Hiç kuşkusuz bu bilanço büyümesinde BDDK’nın bankalara sunduğu Aktif Rasyosu (AR) kuralının itici etkisi oldu.  Sektör bu büyümelerin de etkisi ile son dönemlerin rekor kar artışına imza attı ve Net Karlılık 2019 yarısına göre % 24,2 arttı. Kısa özetten sonra bu dört bankanın kendi iç sunumlarında da yaptıkları gibi karşılaştırmalı dönemi nasıl geçirmişler yakından bakalım.
Aktif Büyüklükte İŞ BANKASI her zamanki gibi zirvede ve rakipsiz kaldı

Yıllardır Aktif büyüklükte zirveyi bırakmayan İŞ BANKASI takipçileri ile arayı açarak büyümeye devam ediyor. 2020 ilk yarısında 78,5 milyar TL hacimsel büyüme ve % 16,8’lik büyüme oranı ile ilk sırada yer aldı. 2020’de İŞ BANKASI aynı zamanda Yerli Özel ve Yabancı bankalar arasında 500 milyar TL Aktif büyüklüğünü aşan ilk banka oldu.  Aktif büyüklükte Garanti BBVA 447,8 milyar TL büyüklük ile 2. Sırada yer alırken 420,1 milyar TL büyüklük ile YKB 3. Sırada yer aldı. YKB 2019 Haziran döneminde Aktif Büyüklükte Garanti BBVA’yı geçmiş ama devamını getirememişti. AKBANK ise Aktif büyüklükte 414,8 milyar TL ile son sırada yer aldı. AKBANK’ın geçmiş yıllarda yer aldığı üst sıralardaki yerini tekrar alabilmek için stratejiler hazırlarken % 15,1’lik büyümeye rağmen bu çabasının üst sıralara çıkmak için yeterli gelmediği görüldü.

Nakdi kredilerde İŞ BANKASI Piyasada olmanın rahatlığı içinde yine zirvede
İŞ BANKASI Nakdi Kredilerde zirvedeki yerini korumaya devam etti. Piyasaya verdiği destek ile 2019 sonundaki 289 milyar TL’Lık kredi hacmini 46 milyar TL artırarak 335 milyar TL’ye taşırken büyüme oranı da % 16 oldu. GARANTİ BBVA Kredilerini  % 19 büyüterek büyüme artış oranında ilk sırada yer aldığı gibi 298,9 milyar TL Kredi hacmi ile 2. Sıradaki yerini de korudu. YKB 25,9 milyar TL hacimsel, % 10,8 büyüme ile 3. Sırada yer alırken; AKBANK 27,6 milyar TL Kredilerini büyütmesine rağmen son sırada yer almaktan kurtulamadı. AKBANK ilk çeyrekte kredilerini sadece %2,8 büyüttüğü düşünüldüğünde 2. Çeyrekte Aktif Rasyosu ( AR )’nin de etkisi ile agresif kredi stratejisi döndüğü tahmin etmek zor değil. AKBANK Krediler ile ilgili 2020 başında Ticaret Odalarının açık saldırısına maruz kalmış benim de içinde bulunan bazı yazarlar “haksızlık yapıldığı” yönünde görüş bildirmişti. Bu tablo karşısında “kredi desteği vermiyor” diyen aynı Ticaret Odalarının bankaya bir özür borcu olduğunu düşünüyorum.  

Mevduatın tercihi İŞBANK oldu
2019 sonunu 295,9 milyar TL Mevduat ile kapatan fakat yılın ilk çeyreğinde % 4,1 büyüyerek dört banka arasında en az büyüme oranı gösteren İŞBANK yılın 2. Çeyreğinde Mevduatta izlediği büyüme Stratejisi ile artış Hacminde de, artış oranında da en yüksek artış ile ilk sıradaki yerini koruduğu gibi sıralamada arayı da açık ara açmış oldu. İŞBANK yılın ilk yarısında Mevduatını 40,6 milyar TL artırarak 336,5 milyar TL düzeyine taşırken % 13,7’lük bir büyüme gösterdi. İŞBANK 2019 yılında da Mevduatını % 20,6 artırarak en fazla artıran bankalardan olmuştu. Garanti BBBVA % 11’lik artış ile Mevduatını 276 milyar TL’ye yükseltirken; YKB 240,3 milyar TL düzeyine ulaşmış durumda.  Yüzdesel  %5,9  ve hacimsel 13,2 milyar TL artış ile dört bankanın içinde en az artış performansı sergileyen AKBANK 237,2 milyar TL mevduat ile son sıradaki kalmaya devam etti. AKBANK Yılın ilk çeyreğinde 248 milyar TL Mevduat düzeyine yükselmesine rağmen yılın 2. Çeyreğinde 10 milyar TL’den fazla Mevduat kayıp yaşaması üst sıralara çıkmasına engel oldu.

Gayri Nakdi Kredilerde İŞBANK farkı açtı, AKBANK küçülen tek banka oldu
Nakdi Kredilerde olduğu gibi Gayri Nakdi Kredilerde de İŞ BANKASI Hacimsel  olarak açık ara ilk sırada yerini korudu. Üstelik özellikle Dış Ticaretin yavaşladığı dönemde Akreditif Kredilerini de % 18,7’lik büyüme sağlayarak yaptı bunu. Bunu yapması için Rekabetten yeni müşteriler kazandığını tahmin temek zor değil. 2019 sonunda 92,9 milyar TL olan Gayri Nakdi Kredilerini % 18,6 artırarak 110,3 milyar TL düzeyine çıkarırken ZİRAAT BANKASI’nın  arkasından Gayri Nakdi Kredilerde 2.liğe otururken Türkiye’de ZİRAAT BANKASI dışında Gayri Nakdi Kredilerde 100 milyar TL kredi hacmini aşan ilk banka olma unvanını da kazanmış durumda.  Gayri Nakdi Kredilerde İŞBANK arkasında 94,4 milyar TL kredi hacmi ile YKB yer alırken Garanti BBVA 64,6 milyar TL ile hacimsel yerlerini korurken AKBANK 43,2 milyar TL Gayri Nakdi kredi ile son sırada yer aldı. Dört banka arasında Gayri Nakdi Kredileri düşen tek banka da AKBANK oldu. AKBANK’ın 43,2 Milyar TL Kredi hacmi ile rakipleri ile arasındaki fark da ciddi açılmış durumda. AKBANK’ın 2020 ilk çeyreğindeki Akreditif kredileri de 2019 sonundaki 4,3 milyar TL’den altı ayda 3,7 milyar TL’ye gerilemesi Gayri Nakdi kredilerde Rekabet ile farkın açılmasında olumsuz etkisi oldu.

İŞBANK Net Faiz gelirlerinde ilk sırada yer aldı
Nakdi kredi hacminde ve Mevduatta dört banka arasında en az kredi hacmine sahip banka olan AKBANK Net Faiz Gelirini %37,2 yükselterek en çok yükselten banka oldu. AKBANK’ın bunu kredi faiz olanlarında piyasaya göre yüksek mevduatta düşük fiyatlama stratejisi ile sağladığını anlamak için Banka uzmanı bile olmaya gerek yok. Akbank 2019 ilk yarısında 7 milyar TL’lık Net Faiz tutarını 2020 ilk yarısında 9,6 milyar TL düzeyine çıkardı. Bu artışa rağmen Hacimsel yetersizlik nedeni ile İşbank      11,8 milyar TL; Garanti BBVA  11 milyar TL  Net Faiz Geliri ile AKBANK’ın önünde yer aldı. İŞBANK 11,8 milyar TL Net Faiz geliri ile ilk sırada yer alırken 7,8 milyar TL ile YKB dördüncü sırada yer aldı. YKB artış oranı ( % 8,6 )  da rakiplere göre düşük kaldı.

GARANTİ BBVA Net Ücret ve Komisyon Gelirinde ilk sırada yer aldı
BBDK ve TCMB’nin Banka ücret ve Komisyonlar ile ilgili  01.02.2020 tarihinde 31035 sayılı  Resmi Gazetede yayınlanması ile 01 Mart 2020 ( bazı maddelerin 01 Nisan 2020 )’de yürürlüğü gerilmesi ile 2400 adetlerde olan ücret ve komisyonların disipline edilerek bir tarifeye bağlanması ve 51 adete indirilmesi müşterileri / firmaları rahatlattığı gibi hiç kuşkusuz bankaların ücret ve komisyon kayıplarına neden olacaktır. Bunu asıl etkisinin diğer dönemlere yansıyacağı gibi keyfi ücret ve komisyon gelirlerinin de önü alınmış oldu. Zira içlerinde benim de bulunduğum olaya dışardan bakan bağımsız yazarlar bankaların almış olduğu haksız ücret ve komisyonların haksızlığını ve piyasadan gelen tepkiler sık sık yazmıştık. TCMB’nin ve BDDK’nın bu yöndeki düzenlemelerinde geç kalmakla birlikte önemli bir düzenleme olduğunu da yazmış, karar alıcılara, “40 defa hacca gitseniz bu kadar sevap işleyemezdiniz” cümlesini kurmuştum. Firmaların bu düzenleme ile ne kadar kazandıklarını        ( daha doğrusu bankalarca haksız yere alınırken ceplerinde kaldığını ) da önümüzdeki dönemde rakamlar ile ortaya koyacağım.  Bu kısa açıklamadan sonra konumuza dönelim.

Ücret ve Komisyon Gelirlerinde sektör yılın ilk yarısında yukarıdaki açıkladığım nedenlerin de etkisi ile 4 milyar TL kayıp yaşadı. Bu kaybın önümüzdeki dönemlerde de devam edeceğini yazmak kahinlik olmayacaktır. 2019 ilk yarısında 54,3 milyar TL Faiz Dışı Gelir sağlayan bankaların bu geliri 2020 ilk yarısında 50,7 milyar TL düzeyine düşmüş durumda. Sektörün kaybı % 6,6 oldu. Yılın ilk çeyreğinde sektör % 4,3 artış ile kapandığı düşünüldüğünde Ücret Komisyon kaybı daha fazla olduğu anlaşılıyor. GARANTİ BBVA yılın ilk yarısında Net Ücret ve Komisyon gelirini 2019 aynı dönemine göre 2,8 milyar TL’de 2,9 milyar TL’ye yükselttiği görüldü. GARANTİ BBVA aynı zamanda bankalar arasında  en yüksek Ücret ve Komisyon geliri sağlayan banka konumunu sürdürdü. İŞBANK ufak bir kayıp ile dönemi kaparken Ücret ve Komisyon gelirini artırabilen 2. Banka YKB oldu. Ücret ve Komisyon gelirlerinde en yüksek kayıp AKBANK’ta yaşandı. AKBANK 2019 ilk yarısında 2,2 milyar TL Ücret ve Komisyon yaratırken 305 milyon TL kayıp yaşayarak 2020 ilk yarısında 1,9 milyar TL gelir düzeyine %-13,4’lük kayıp yaşamış durumda. AKBANK dört banka arasında yılın ilk çeyreğinde de Ücret ve Komisyon kaybı yaşayan tek banka idi.

Büyüme stratejisi meyvesini verdi, İŞBANK Net Karlılığı en fazla artıran banka oldu
Yılın ilk çeyreğinde dört banka da Brüt karlılık artışını Net Karlılığa taşıyamayarak kar düşmesi yaşamıştı.  Yılın 2. Çeyreğindeki bilanço büyümesi sayesinde Garanti BBVA hariç diğer üç banka Net karlılıkta 2019 ilk yarısına göre artış yaşadı. Karlılığını en fazla artıran banka İŞBANK oldu. İŞBANK 2019 ilk yarısındaki 2,4 milyar TL’lık Net karlılığını % 26 artırarak 3 milyar TL düzeyine çıkardı. AKBANK %7,7’lik artış ile 2. Sırada yer alırken YKB Net karlılığını % 4,2 artırdı. GARANTİ BBVA ise 3,6 milyar TL karlılıktan % 11’lük kayıp yaşayarak 3,2 milyar TL Net Karlılık ile yılın ilk yarısını kapamasına rağmen en fazla Net Karlılık sağlayan banka oldu.

Üst Yönetim ödemelerinde AKBANK ilk sıraya yükseldi
Paramedya takipçileri “banka üst yönetime yapılan ödemelere” özel bir ilgi duyduğumuzu bilir. Bu ilgi ilk başta bazı bankalarda ödemelerin banka karlılıkları ve bilanço başarıları ile doğru orantılı halde olmamasından kaynaklanmaktadır. Zira bu bankalar borsada işlem yapmakta ve küçük yatırımcıları da yakından ilgilendiriyor. BDDK’nın banka üst yöneticilerine ( bazı bankalar “kilit yönetici” diyor ) yönelik henüz bir düzenlemesi yok. Olmalı mı kesinlikle olmalı! Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 2019’daki bir Ekonomi Paketinde bu yönde düzenleme yapılacağı yer almasına rağmen henüz netleşmiş bir düzenleme yok. Bu konuda asıl sorun Kamu ve bu dört bankada değil, yabancı ortaklı ( özellikle Arap sermayeli bankalarda ) olduğunu, bu konuda geçen hafta da detaylı  bir yazı yayınladığımızı takipçiler biliyor.  Konumuz olan dört büyük bankanın bu alandaki ilginç değişimlerine bakalım. Daha önce alt ve orta sıralarda yer alan AKBANK bu çeyrekte olduğu gibi artışa devam ederek Üst Yönetime 45,3 milyon TL ödeme yaparak ilk sıraya çıkmış durumda. Ödeme artış oranı ilk çeyrekte olduğu gibi % 39 oldu; ( evde çalıştırmaya başladığı personelin yemek parasını, mesaisini, kasa tazminatını kestiğine yönelik sık şikayetler gelen ve bu konuda dahi tasarruf yapan  banka üst yönetimi kendilerine kesenin ağzının açtığı görülüyor ). İŞBANK % 8,8’lik enflasyonun altında bir artış yaptığı görülürken bu alanda asıl değişiklik YKB ve GARANTİ BBVA’da yaşandı. YKB ilk çeyrekte           %-70’lik bir düşüş ile 2019 ilk çeyreğinde ödenen 33,6 milyon TL’yi  10 milyon TL’ye düşürerek Bankaların Üst Yönetimlerine bu yönde net mesaj vermişti. YKB 2020 ilk yarısında da 2019’daki ödemeyi 45,5 milyon TL’den %62,9 düşürerek 16,9 milyon TL’ye indirmiş durumda. Bunda Bankanın tekrar Koç Grubuna geçmesini direkt etkisinin olduğunu tahmin etmek zor değil. GARANTİ BBVA bu duruma kayıtsız kalmayarak Üst Yönetime astronomik bütçe ayırmaktan vaz geçen 2. Banka oldu. Zira 2019 ilk yarısında ödenen 57,1 milyon TL’yi % -33,3 kısarak 2020 ilk yarısında 38,1 milyon TL’ye çekerek tasarrufa geçmiş durumda. Önümüzdeki dönemlerde bu stratejiye diğer bankaların da dönmesi beklenmekte. Zira 2000 ve 2008 Krizlerinde AB ülkelerinde ve ABD’de Banka Üst Yönetime verilen primleri Kamu otoritesi düzenlemeler ile engellemiş hatta bazı CEO’lara yüksek primler nedeni ile davalar açılmıştı.

SONUÇ : Aslında 2020 özellikle ilk iki ay bankalar için müthiş başlamıştı. Bilançoda ( özellikle kredilerde ) büyüme söz konusu idi. Piyasalar 2018-19 şokunu atlatmış faiz oranları tahminlerin ötesinde hızla düşmüş, piyasa güven endeksi artmış, sanayiciler yatırım yapabilecek düzeye gelmiş, Leasingciler tekrar ortaya çıkmıştı. Hatta çoğu sanayici yeni yatırım sözleşmelerini yapmış, yatırım kredileri için limitler hazır hale gelmişti. Ta ki 2020 Mart ilk haftasında büyü bozulana kadar. COVİT-19 ile tanışan Türkiye için tam bir kaos başladı. Yurt dışından da iyi haberler gelmemesi; hava yolu taşımacılığının durması, seyahat serbestliğinin kaldırılması; ihracat – ithalat kanallarının tıkanmaya başlaması gerçekten bizim için de yeni bir deneyimdi. Bu süreci Kredilerdeki sert fren BDDK tarafından Aktif Rasyosu ( AR ) çözümü ile tekrar itici etkisi oldu. Rasyoyu tutturmak ve ceza yememek için bankalar özellikle TL kredilerde piyasaya döndü bu süreçte YP Mevduatlara Kamu dışındaki bankalar faizi sert düşürerek veya vadeli hesap açmayarak YP Mevduatın Kamu bankalarına gittiği görüldü. Her banka süreci farklı “Strateji ve öncelikler” ile yönetirken yılın 2. Yarısının da Genişleyici Para Politikasının terk edilip Sıkı Para Politikası etkisi ile bankalar açısından ilginç ve zorlu bir süreç geçeceğe benziyor. Kredi Takip sürelerinin 90 günden 180 güne çıkarılması nedeni ile bekletilen dosyalar şu an için bankaların korku kabusu olurken, burada yüzdürülen alacak kalitesi düşmüş kredi hacmi de banka bilançolarını tehdit eden ana unsur haline gelmiş durumda.  
Erol TAŞDELEN
Ekonomist – Siyaset Bilimci
[email protected]