Dolar krizi, bir ülkenin yerel para biriminin ABD doları karşısında hızla değer kaybetmesiyle oluşan ekonomik durumdur. Bu kriz; döviz kıtlığı, borç ödeme güçlüğü, sermaye kaçışı ve yüksek enflasyon gibi ciddi ekonomik sorunları beraberinde getirir. İşte dolar krizinin nasıl ortaya çıktığına dair temel nedenler:

1. Cari Açık ve Dış Ticaret Bağımlılığı

• Ülke, ithalata ihracattan fazla para harcıyorsa sürekli dolar ihtiyacı doğar.

• Bu açık sürdürülemez hale geldiğinde dolar bulmak zorlaşır ve kriz tetiklenir.

2. Yüksek Dış Borç ve Vade Baskısı

• Kamu veya özel sektörün yüklü miktarda dolar cinsinden borcu varsa ve bu borçların vadesi gelmişse;

• Dolar bulmakta zorlanan ülke ödeme güçlüğüne düşer ve piyasa panikler.

3. Merkez Bankası Rezervlerinin Erimesi

• Merkez Bankası döviz rezervlerini düşürdüğünde güven kaybı yaşanır.

• Özellikle rezervlerin swap gibi “emanet” paradan oluştuğu ortaya çıkarsa, yatırımcılar dolara hücum eder.

4. Sermaye Kaçışı ve Güven Erozyonu

• Yatırımcılar ülkeye olan güvenini yitirdiğinde (hukuksuzluk, keyfi kararlar, faiz baskısı vs.) dolar cinsinden varlıklarını yurt dışına çıkarır.

• Bu talep doları fırlatır.

5. Kur Korumalı Mevduat ve Dövize Endeksli Politikalar

• Devletin doları bastırmak için kullandığı geçici araçlar (örneğin KKM) sürdürülemez hale geldiğinde şok yaşanır.

• Kur üzerindeki “baskı” bir anda patlayabilir.

6. Enflasyon ve Faiz Uyumsuzluğu

• Yüksek enflasyona rağmen faiz düşük kalırsa yerli para değer kaybeder, insanlar dolara yönelir.

• Dolarizasyon artar, kriz riski büyür.

7. Küresel Etkiler (FED Faiz Artışı vb.)

• ABD Merkez Bankası (FED) faiz artırdığında, gelişmekte olan ülkelerden dolar çıkışı başlar.

• Türkiye gibi kırılgan ekonomilerde bu ciddi sarsıntılar yaratır.

Örnek: 2021-2022 Türkiye Dolar Krizi

• TL’nin değer kaybı, düşük faiz ısrarı, KKM uygulaması, Merkez Bankası’nın rezerv satışı gibi politikalarla birleşerek krizi tetiklemişti.

• Kur bir günde %10-15 sıçramıştı.

SPK, kripto varlık hizmet sağlayıcılar tarafından yapılacak faaliyet izni başvuruları öncesinde platformların yaptırması zorunlu olan rezerv kanıtı denetimi süreçlerinde uygulanması amacıyla bazı ilke ve esaslar belirlediğini duyurdu.

Haftalık bültende yer alan duyuruya göre, kripto varlık hizmet sağlayıcılar ile bilgi sistemleri bağımsız denetim kuruluşları arasında denetime tabi her 3 aylık dönemin en geç ilk ayı içerisinde rezerv kanıtı denetiminin yürütülmesine ilişkin sözleşme imzalanacak. Sözleşme, yılın diğer denetim dönemlerini de kapsayacak şekilde topluca da imzalanabilecek.

Bir kripto varlık hizmet sağlayıcı, arka arkaya en fazla 12 dönem rezerv kanıt denetimini aynı şirkete yaptırabilecek. Bir sorumlu bilgi sistemleri başdenetçisi ise aynı kripto varlık hizmet sağlayıcı için arka arkaya en fazla 4 dönem rezerv kanıt denetim raporu imzalayabilecek.

İmzalanan sözleşme kapsamında kripto varlık hizmet sağlayıcılar, denetime konu olan her türlü kayıt, bilgi ve belge ile denetimin yapılacağı sistemleri hazır hale getirmekle yükümlü olacak.

Denetim raporlarında yer alması gereken bilgiler

Sözleşme imzalandıktan sonra belirlenen süre içerisinde kripto varlık hizmet sağlayıcılar tarafından bazı bilgilerin bilgi sistemleri denetçisine sunulması ve denetim raporunda yer alması gerekecek.

Bu bilgiler arasında “kripto varlıkların listesi”, “müşterilere ait kripto varlıkların cari değeri”, “kripto varlıkların hangi ağlarda bulunduğu”, “saklama modeli ve erişim kontrol mekanizmalarına ilişkin bilgiler” ile “kripto varlıkların saklandığı cüzdanların listesi ve adresleri” bulunacak.

Platformlar, “müşterilere ait nakit bakiye büyüklüklerini”, “platforma ait kripto varlıkların cari değeri ile nakit bakiye büyüklüklerini”, “platformun çalıştığı saklama kuruluşlarının listesini” ve “nakit bakiyelere ilişkin banka ve hesap bilgilerini” de bilgi sistemleri denetçisine sunacak ve denetim raporunda bu bilgilere yer verecek.

Kripto varlık platformunun likit rezervinde tutulan varlıkların tamamı denetim kapsamına alınacak ve söz konusu varlıklar bakımından denetim sonuçlarına raporda ayrı bir başlık altında yer verilecek.

Denetimde, denetim kapsamına alınan kripto varlıkların yüzde 100’ünün varlığının teyit edilmesi gerekecek.

Denetim tarihi bir gün öncesine kadar paylaşılmayacak

Bilgi sistemleri denetçisi, denetim dönemi içerisinde denetim yapılacak rastgele iki farklı tarih belirleyecek ve seçilen tarihlerde gün içinde kripto varlık hizmet sağlayıcı nezdindeki kayıtlarda izlenen müşteri varlık bilgilerini dağıtık defter ağındaki varlıklarla karşılaştırmak üzere alabilecek.

Seçilen tarihler, denetim tarihinin bir gün öncesine kadar kripto varlık platformu ile paylaşılmayacak.

Denetçi, kripto varlık hizmet sağlayıcının ilettiği cüzdan adreslerinin kripto varlık hizmet sağlayıcıya ait olduğunun teyidini yapacak ve teyit metoduna denetim raporunda yer verecek.

Denetim sonuçlarını kripto varlık hizmet sağlayıcı nezdindeki kayıtlarda yer alan veriler ile karşılaştırarak raporlayacak.

Cüzdan bakiyelerinin sorgulanması ile cüzdan doğrulama süreçlerinde kullanılacak araçlara raporda yer verilecek.

Denetim raporu, sorumlu bilgi sistemleri başdenetçisi tarafından imzalandığında kesinleşecek ve denetim döneminin bitişini takip eden ilk 10 iş günü içinde kripto varlık hizmet sağlayıcının yönetim kurulu başkanlığına teslim edilecek.

Denetim döneminin bitimini takip eden 15 iş günü içerisinde raporun kabulüne yönelik yönetim kurulu kararıyla birlikte SPK’ye gönderilecek.

Denetim raporu, kripto varlık platformunun yönetim kuruluna hitaben hazırlanacak, yönetim kurulu ve SPK dışında herhangi bir taraf ile paylaşılmayacak.

Raporun giriş bölümünde denetimin amacı ve kapsamına, denetim sırasında kullanılan araç ve tekniklere, denetimin gerçekleştirildiği tarihlere, görevli bilgi sistemleri denetçilerinin ad, soyad, unvan ve iletişim bilgilerine, denetimin söz konusu bağımsız denetim şirketi ve sorumlu bilgi sistemleri başdenetçisi tarafından arka arkaya kaçıncı defa gerçekleştirildiğine yer verilecek.

İlke ve esasların açıklandığı duyuruda, denetim raporunun giriş, değerlendirme ve sonuç bölümlerinde asgari bulunması gereken bilgi, görüş, beyan ve tablolar da yer aldı.

Küresel mali piyasalar dün günü uzun bir aradan sonra iyimser bir seyir izleyerek tamamladı. ABD ve İngiltere arasında varılan yeni ticaret anlaşması, ABD borsalarının geceyi %1’in üzerinde yükselişle tamamlamasına neden oldu. Risk iştahı denince akla gelen teknoloji hisselerini şemsiyesi altında barındıran Nasdaq Bileşik endeksi son altı haftanın zirvesini test etti. İngiltere, ABD mallarına yönelik gümrük vergisini %5,1’den %1,8’e indirirken, Rolls-Royce’un uçak parçaları tarifelerden muaf tutuldu. Ayrıca İngiltere’nin Boeing’den 10 milyar dolarlık uçak alacağı haberiyle Boeing hisseleri geceyi sert yükselişle tamamladı.

ABD Başkanı Trump’ın İngiltere ile açıkladığı sınırlı ticaret anlaşması sonrası küresel hisse senetleri, ABD tahvil faizleri ve dolar yükseldi. Anlaşma, Trump’ın geçen ay başlattığı doksan günlük tarife ateşkesi sonrası duyurulan ilk resmî ticaret hamlesi oldu. Bu gelişmeyi, ABD-Çin arasında hafta sonu İsviçre’de yapılacak görüşmeler öncesi olumlu bir adım olarak karşılıyoruz. Kripto paralarda Bitcoin %6 artışla 104bin dolar seviyesine yükselirken, bir diğer büyük kripto para birimi olan Ethereum ise %20’den daha fazla yükselerek 2,250 dolar seviyesine dayandı. Petrol fiyatları Çin-ABD görüşmelerine yönelik iyimserlikle hafta başı test ettiği 58,50 dolar seviyesine nazaran neredeyse beş dolar yükselerek 63 dolar seviyesini aştı.

Para birimleri cephesinde ise, dün gözler FED ardından İngiltere Merkez Bankası’na (BoE) çevrilmişti. FED’in tarife kaynaklı belirsizliklere dikkat çekip faizleri düşürmekte hiç acele edilmeyeceğine vurgu yapması ardından BoE para politikası kurulu üyeleri, borçlanma maliyetlerini çeyrek puan indirerek %4,25 seviyesine çekme yönünde 5’e karşı 4 oyla karar aldı. Kararın büyük bir çoğunlukla alınmaması Haziran ayına yönelik faiz indirim beklentisini azaltırken, ilk nazardan değer kazanan kraliyet aslanı sterlin, tarife anlaşması ve doların tabana yaygın değerlenmesi ile gece saatlerinde 1,3200 seviyesinin diplerine kadar geriledi. Dün bültenimizde GBPUSD paritesinin aşırı alım bölgesine gediğini paylaşarak aşağı yöne işaret etmiştik! Bir süredir kısa pozisyon taşıdığımız GBPUSD ve GBPTRY kurlarında kâr al noktasına geldik!

Trump’ın bilinçli hamleleri ile gözden düşen ve risk off modunda ezber bozarcasına değer kaybeden dolar, dün yerini önde gelen para birimleri karşısında toparlanmaya terk etti. Dolar endeksi (DXY) son bir ayın en yüksek seviyesine gelirken, ABD 10 yıllık tahvil faizi %4,37 seviyesine yükseldi. Doların elinin güçlendiği günde, faiz getirisi olmayan altının ons fiyatı 3,300 dolar seviyesine geri çekildi. Tam 24 saat önce, sabahın erken saatlerinde aynı satırları yazarken, sarı metalin fiyatının 3,400 dolar seviyesinin hemen üzerinde olduğunu not edelim: volatilite gerçekten baş döndürüyor. Enflasyon verilerinin açıklanmasının ardından TÜİK tarafından açıklanan finansal araçların söz konusu aya ilişkin reel getiri hesaplarında altının yatırımcısını mutlu ettiğini not etmemiz gerekiyor. Bu tablonun bir süre daha korunmasını bekliyoruz. Gram altın bu sabah 4,100 TL civarından işlem görürken, ons altının üç gündür yönünü aşağıya çevirdiğini, bitcoinin ise alımlara sahne olduğunu gözden kaçırmayalım! Sahne sırası eğer bitcoine geldiyse, yeni zirvelerin yolda olduğunu düşünüyoruz. Sırada 125-130 bin dolar hedefimizin radar menziline tekrar girmiş olabileceğini düşünüyoruz (bakınız grafik).

Dönelim Türk mali piyasalarına… Her hafta perşembe günü olduğu üzere, TCMB ve BDDK’nın haftalık bültenlerini enine boyun yine irdeledik. 2 Mayıs ile sona eren haftada, yurt içi yerleşiklerin parite etkisinden arındırılmış seriye göre döviz mevduatları (DTH) 0,8 milyar dolar azalırken, bunun 0,7 milyar dolarlık kısmı tüzel kişilerde gerçekleşti. TCMB’nin brüt döviz ve altın rezervleri 14 Şubat haftasında 173 milyar dolar seviyesini aşarak zirve seviyesine ulaşması ardından 138,5 milyar dolar seviyesine kadar geriledi. Günlük olarak takip ettiğimiz net döviz pozisyonu ise 7 Mayıs valörlü işlemlerde yaklaşık 1 milyar dolar artış kaydetti. Son günlerde net rezervlerde erimenin bir miktar da olsun duraksadığını ve ılımlı bir eğilimin hâkim olmaya başladığını görüyoruz (aman nazar değmesin). Manşet rakam yaklaşık +13milyar dolar.

TCMB verisine göre, yabancı yatırımcının menkul kıymet pozisyonu DİBS kesin alım ve eurobond olmak üzere toplam 1,3 milyar dolar azalırken, hisse senetlerine ise 173 milyon dolar giriş olduğunu gördük. BDDK verilerine göre ise bir nevi yabancı para enstrümanı olan KKM stoğu ilgili haftada 25,4 milyar TL azalırken, KKM’nin toplam mevduat stokundaki payı %3 seviyesinin dibine kadar geriledi. TCMB’nin 2025 yılında KKM stoğunu eritmekte kararlı olduğunu not edelim. Son bir not olarak, TL’nin toplam mevduat havuzundaki payı yaklaşık %58, dövizin ise %42 seviyesinde…

Son günlerde TCMB’nin net döviz pozisyonunun dengelenmesi ya da bir diğer deyişle ordunun cephanesinin güçlenmesi ile USDTRY kuru da dün gün boyu sakin bir seyir izleyerek 38,62 seviyelerine hafif de olsa gevşedi. Bu sabah pazartesi valörlü işlemlerin hafta sonu fonlama etkisi ile 38,70 seviyesinden eşleştiğini görüyoruz. CDS primi 337 baz puan seviyesine hafif de olsa geri çekilirken, TCMB’nin sıkı duruşuna paralel iş göre faiz (TL ref) %48,99 seviyesinde yer almaya devam etti. Hisse senetlerinde ise bir gün aşağı bir gün yukarıya derken dün ılımlı güne paralel BIST100 endeksi günü %2,3 yükselişle tamamladı.

Yeni güne, ABD-İngiltere tarife anlaşmasının getirdiği iyimserlikle başlıyoruz. Piyasa fiyatlamalarının da normalleşme sürecine girmesi ile EURUSD paritesi 1,12 seviyesinin hemen altını test edip son bir ayın en düşük seviyesini test etti. Gözler artık hafta sonu başlayacak ABD-Çin ticaret görüşmelerine çevrilirken, görüşmelerin -zor da olsa- tarife indirimi ile sonuçlanacağı beklentisinin fiyatlandığını görüyoruz. ABD borsalarının geceyi iyimser bir şekilde tamamlaması ardından bu sabah pasifiğin diğer ucunda da ılımlı tablonun korunduğunu görüyoruz. Doların güçlenip YEN’in değer kaybetmesi ile ihracat odaklı Tokyo borsası %1,5 yükselişle başı çekiyor. Şangay borsası ise hafif de olsa geriledi. Gözler her ne kadar hafta sonu Çin ile ABD arasında ‘bilek güreşine’ çevrilmiş olsa da, makro cephede bugün Türkiye cephesinde sanayi üretimi (ekonominin gidişatı hakkında önemli bir gösterge) takip edilebilir.

Bültenimizi Vatikan’da beyaz duman ile tamamlayalım. Chicago doğumlu Kardinal Robert Prevost, Katolik Kilisesi’nin 267. papası seçildi ve Leo XIV adını aldı. Böylece Katolik tarihinde ilk kez bir ABD vatandaşı papa görev başına geçmiş oldu. Peru’da uzun yıllar misyonerlik yapan ve sosyal adalet konularında öne çıkan Prevost, balkon konuşmasında selefi Francis’e teşekkür ederek onun modernleşme ve kapsayıcılık vizyonunu sürdüreceğini belirtti. Geleneksel kırmızı papalık cübbesiyle yaptığı ilk konuşmasında kalabalığa “Hepinize barış diliyorum” mesajı verdi. Prevost’un seçtiği “Leo” ismi, Katolik tarihinde güçlü bir simge taşıyor. Son olarak 1878-1903 yılları arasında görev yapan Papa Leo XIII, sosyal adalet odaklı yaklaşımlarıyla modern Katolik sosyal öğretilerinin temellerini atmıştı. Yeni Papa’nın bu isimle yoksullara, dışlanmışlara ve insan haklarına duyarlı bir misyon üstleneceği mesajı verdiği düşünülüyor. ABD Başkanı Trump gelişmeyi “ülkemiz için büyük bir onur” olarak değerlendirdi. Herkese güzel bir hafta sonu dilerim.

BTCUSD

Emre Değirmencioğlu